Bireysel özgürlük ve güvenlik dengesi en eski tartışma konularından birisidir. Kişilerin özgür iradeleri ile karar vermesi en temel haklardan kabul edilir. Dahası etkin bir piyasa işleyişi, yani toplumsal refahın maksimize edilmesi açısından bireysel özgürlükler hâkim iktisadi söylemin temeline yerleştirilmiştir. Ancak bireysel özgürlüğün sınırı da her zaman tartışma konusu olmuştur. “Bırakınız yapsınlar” denildi ama vurgunlar, istismarlar, yolsuzluklar bu hâkim sistem içerisinde hiçbir zaman yok olmadı. Tersine teknolojik gelişmeler ile beraber daha sistemli hale geldi bile diyebiliriz.

Piyasa işleyişinin daha etkin olabilmesi için yeterli ve simetrik dağılan enformasyona ihtiyaç vardı. Yoksa da bunu maksimize etmek için mekanizmalar geliştirmek için ciddi çaba harcanması gerekiyordu. Bireylerin, şirketlerin, ülkelerin kredibilitesini ölçmek için çok şey yapıldı.

Birey kredi alabilmek için yüksek kredi puanına sahip olmalıdır. Bu puan teslim edilen belgeler ve eldeki diğer verilerle hesaplanır. Sürücü belgesi alacaksa teorik bilgi ve uygulamalardan belirli bir puanı almak zorundadır. O belgeyi elde tutabilmek için de bu puanını korumak zorundadır. Belirli bir ceza puanı aldığında sürücü belgesine el konulur ve belirli bir süre trafikten men edilir.

Bir şirketin veya devletin borçlanabilmesi için de benzer süreçler sözkonusudur. Şirket borçlarını zamanında ödemiş mi? Faaliyetleri yolunda mı? Sonraki aşamada borçlarını ödemeye muktedir mi? Buna göre kredi alır.

Bir devlet de borçlanabilmek için uluslararası derecelendirme kuruluşlarından yüksek puan almak zorundadır. Aksi halde ya borçlanamaz ya da pahalıya ve az miktarda borçlanabilir.

Teknoloji geliştikçe ve verileri daha kapsamlı toplama ve analiz etme imkânı arttıkça işin boyutu ve ciddiyeti de değişiyor. Çin Halk Cumhuriyeti son yıllarda vatandaşların davranışlarını sıralayacak bir puanlama sistemi kuruyor ve geliştiriyor. Bu sistem ile vatandaşlar aldıkları puanlara göre belirli şartlarda ödül veya ceza alacak. Puanlamanın yapılabilmesi için teknolojik altyapı ve imkânlar yanında harcama alışkanları, sosyal medya kullanımı, arkadaş çevresi gibi kapsamlı unsurları da içeren bir algoritma sarmalı kullanılacak. Çin hükümeti bu amaçla kullanılan 200 milyona yakın kamera sayısını arttırdı. En basit düzeyde Sosyal Kredi Sistemi ile Çinli vatandaşlar, yüz tanıma, sosyal medya kullanımı ve yapay zekâ teknolojileriyle puanlanacak.

Lakin bununla kalmıyor. Kripto para ile sıkça konuşulan blockchain de bu sistemin bir parçası olacak ve bu teknoloji kullanılarak platformlar ve iller arasında veri paylaşımına izin verilecek. İnternet kullanıcıları tarafından çevrimiçi olarak yapılan her yorum izlenecek ve analiz edilecek. Blockchain teknolojisi ile sahte hesaplar ve doğal olarak siyasi muhalifler kolayca yer değiştirip eyaletten eyalete atlayabildiği için buna da bir çözüm bulunacak. Aynı teknoloji ile kurulacak bir platform, sosyal kredileri izleyecek bir sistem sağlayacak. Blockchain genellikle denetimsiz yapısı sayesinde sistemden kaçış aracı olarak görülse de aynı teknoloji ile kurulan sistem bunu engelleyecek.

Ortaya konulan niyete bakılırsa sistem iki yönlü çalışacak. Kırmızı ışıkta geçmek, yasak kapsamındaki yerlerde sigara içmek, borcunu ve kirasını zamanında ödememek gibi davranışlar cezalandırılırken, ödemelerini zamanında yapmak ve toplumsal sorumluluk projelerinde gönüllü yer almak gibi davranışlar da ödüllendirilecek.

Bir kesim bu uygulamayı otoriterliğin güçlü bir aracı olarak kullanılabileceğini ve vatandaşın özgürlük alanını olabildiğince kısıtlayacağını öne sürdü. Buna göre vatandaşın özgürlük alanına ciddi bir müdahale olacak ve kimse kendisini güvende hissetmeyecek.

Böyle bir sistem elbette değişik şekillerde ve amaçlarla kullanılmaya müsaittir. Devlet kurumları da bu sisteme dâhil edilirse farklı amaçlarla kullanılması pekâlâ mümkündür. Örneğin bir kişi orduyu terk etmek istediğinde sosyal kredi puanı düşürülerek kara listeye alınabilecek.

Başka alanlarda da kullanılması mümkün. Örneğin kişiler puanlarına göre kariyer fırsatlarına erişebilecek. İşe alımlarda veya yurt dışı üniversite başvurularında referans mektubu yerine bu sistem kullanılabilecek.

Özetle zaten var olan ve daha düşük teknoloji ile kullanılan izleme ve kredilendirme sistemi Çin'deki sosyal kredi sistemi ile en yaygın ve sistemli şeklini alıyor. Kişilerin hemen hemen bütün alanlardaki puanlarını toplayan sistem ile birlikte düşük puan kişinin hayatını ciddi bir şekilde etkileyebilecek. 

Teknolojik gelişmelerle beraber veri toplama ve analiz etme kapasitesi ciddi ölçüde artıyor ve bu kapasite hayatımızın her alanında kullanılacak. Bundan kaçış yok. Otoriterlik meselesine gelince, var olan her araç otoriterliği güçlendirmek amacıyla kullanılabilir. Bireyler, toplumlar ve devletler, düşük veya yüksek olsun, eldeki teknoloji ve imkânları insanlığın yararına da kullanabilir, bir tahakküm aracı olarak da.

Burada günahı teknolojik gelişmelere yüklemek yerine, bu gelişmelerin ahlakını ve hukukunu tartışmak gerekir.