Batı Afrika Ülkeleri Ekonomik Topluluğu (ECOWAS) yeni ortak para birimi olan EKO’ya geçişini erteledi. Benin, Burkina Faso, Gine Bissau, Fildişi Sahili, Mali, Nijer, Senegal ve Togo 2020 yılından itibaren EKO ortak para birimine geçme kararı almıştı. Ancak Nijerya, Sierra Leone, Liberya, Gambiya, Gana ve Gine merkez bankaları bu aşamada ortak para birimini kullanmaya hazır olmadıklarını belirterek karşı çıkmışlardı. Covid19 salgını nedeniyle ortak bazı çalışmalar askıya aldığından, Gana'nın başkenti Akra'da yapılan ECOWAS Devlet ve Hükümet Başkanları Toplantısı'nda ECOWAS liderleri ortak para birimi konusunda 2022-2026 dönemini kapsayacak yeni bir yol haritasını kabul etti. Yeni kararla 2027'de ortak para birimine geçilecek.

Elbette her türlü uluslararası işbirlikleri emek ve uzlaşma ister. Zaman alır. Görünen o ki ECOWAS kararlı ve ortak para birimine geçildiğinde Fransız sömürge mirası CFA frangının terkedilmesi ile 74 yıllık bir para birimi tarihe karışacak.

CFA Fransızca “Colonies françaises d'Afrique” ifadesinin baş harflerinden oluşuyor. "Fransız Afrika Sömürgeleri" demek. Ülkeler bağımsızlıklarını kazanmaya başlayınca daha diplomatik bir karşılığa dönüştürüldü: Communauté française d'Afrique (Afrika Fransız Topluluğu) ve tüm ülkeler bağımsızlıklarını kazandıktan sonra da Communauté Financière Africaine (Afrika Finansal Topluluğu) oldu. Baş harfleri CFA değişmedi. Lakin anlam olarak ciddi şekilde değişime uğradı.

Batı Afrika Devletleri Ekonomik Topluluğu ECOWAS (Economic Community of West African States) 1975 yılında Nijerya’nın Abuja kentinde kuruldu. Topluluğun amacı üye ülkelerde halkın sürdürülebilir ekonomik büyüme ve kalkınmaya dayalı refahını arttırmak, bölge içinde işbirliğini geliştirerek bütünleşmeyi sağlamak ve serbest dolaşım. Ayrıca topluluk dışındaki ülkelerle ticarette ortak gümrük tarifesi uygulanması ve ortak para birimini içeren ortak pazar hedefi sadece ekonomik değil uzun dönemde siyasi birliği de amaçlıyor.

Türkiye’nin de Abuja Büyükelçiliği aracılığıyla 2005 yılından beri gözlemci statüsünde akredite olduğu Örgüt, yaklaşık 6 milyon kilometrekarelik bir coğrafi alanı ve 300 milyonluk nüfusu kapsıyor. Parlamentosu ve dokuz üyeli bir Komisyonu bulunuyor.

Gelişimi yavaş ilerlemekle beraber son yıllarda Batı Afrika’da meydana gelen siyasi gelişmeler ECOWAS’ı siyasi ve askeri konularda öne çıkardı. Bölgedeki savaş, çatışma, arabuluculuk ve insani yardımlarda gayretleri oldu ve prestiji arttı.

Fransa Cumhurbaşkanı Macron’un 2019 yılında ülkesini ziyareti sırasında Fildişi Sahili Cumhurbaşkanı Alassane Ouattara, ortak basın toplantısında, ECOWAS üyesi 8 ülkenin reform kararı aldığını ve CFA frangını 2020 yıldan itibaren kullanmayacaklarını belirterek Fransa Merkez Bankası ve hazinesi ile teknik bağlarını keseceklerini ve yeni para birimini kendilerinin yöneteceğini açıkça dile getirdi.

Halen Batı Afrika Merkez Bankası (BCEAO), döviz rezervlerinin %50’sinden fazlasını Fransa Merkez Bankasında tutuyor ve Fransa, bankacılık komisyonu ve para politikası konseyinde temsilci bulunduruyor.

EKO’ya geçiş elbette kolay olmayacak. Ülkelerin ekonomik güçlerine inanması ve güvenmesi gerekir. Bu güven eksikliği nedeniyle Fransa, kriz durumunda garantör ülke olmayı sürdürecek ve EKO kullanan ülkeler ödeme zorluğuna girdiğinde Fransa, para politikası konseyine dönmeye hak kazanmak kaydıyla, bu ödemeleri yapacak.

CFA frangının kullanımı Fransa'nın 1945'te Afrika'daki sömürge bölgesinde bu para birimini tedavüle sokmasıyla başlamıştı. Fransız frangına sabitlenen bu para birimi zaman içerisinde kullanan ülkelerin aleyhine çalışmaya başladı. CFA değer kazandıkça, kullanan ülkelerin ithalatı artıyor ve yurt içerisindeki üretim zarar görüyordu. AB ortak paraya geçtiğinde de CFA frangının değeri euroya sabitlendi (1 euro = 655,97 CFA frangı) ve Fransa bölgenin parasını yönetmeye devam etti.

AB’nin Maastricht kriterlerine benzer şekilde Fransa, ECOWAS ülkelerine yıllık en fazla %3 enflasyon, %70 kamu borcu ve milli gelire oranla %3'ün altında bir bütçe açığı garantisi veriyor. Buna karşılık ECOWAS ülkeleri tüm döviz rezervlerinin %50'sini Fransa hazinesinde tutuyor. Fransa da milyarlarca dolarlık bu rezervleri Paris borsasında işleterek elde ettiği karı kendi bütçesine aktarıyor.

Bölge ülkelerindeki ekonomistler CFA frangı kullanımını ciddi şekilde eleştiriyor. Zira euroya sabitlenmiş bir para ile işleyen güçsüz ekonomilerin sürdürülmesi mümkün değil. Rekabetçi olamıyorlar ve dış açıkları artıyor.

EKO’ya geçişte zorluklar var elbette. Mesela yeni para biriminin de euroya endekslenmesi sorunun devam edeceği anlamına geliyor. Sadece paranın adının değişmesi ile mesele çözülmüyor. Tartışmalar devam edecek. Zaten ortak para birimine geçişin ertelenmesi de bu belirsizliklerden kaynaklanıyor.

Siyaseten bağımsız olmak elbette değerli ama ekonomik bağımsızlık olmadan olmaz. Mevcut küresel ekonomik yapıda parasal bağımsızlık olmadan hiç olmaz. Para meselesi de sadece ECOWAS’ın değil rezerv paranın dışındaki bütün ülkelerin sorunu.