Finansal Piyasalarda “Meşru Hile”

Finansal araçlar, iktisadi faaliyetlerin işleyişi açısından önemlidir. Özellikle uluslararası yatırım hareketleri ve dış ticaret açısından gözardı edilemeyecek katkıları olabilir. Ne var ki kapitalist sistemin geldiğimiz aşamasında finans sektörü içerisindeki bazı aktörler ve araçlar reel sektör üzerinden geçinmenin bir aracı haline gelmiştir. Son çarpıcı örneği ABD merkezli bir finansal harekette oldu.

Melvin Capital yatırım fonu, GameStop şirketinin hisselerinin düşeceği beklentisi ile açığa satış yaptı. Sosyal medya platformu Reddit’te örgütlenen bir grup küçük yatırımcı ise bu hisseleri almaya başladı. Düşmesi beklenen hisseler satın alındıkça fiyatı yükseldi ve yüksekten satıp düşük fiyattan almayı düşünen Melvin Capital iddialara göre 5 milyar dolar kaybetti.

Peki, nedir bu açığa satış? Sorsanız gayet meşru. Bizde de bunun tartışması çok yapıldı. Açığa satış, bir aracı kurumun elinde olmayan bir hisse senedini satıp, vade sonunda bu hisseyi satın alanlara teslim etmesidir. Yanlış anlamadınız! Olmayan hissenin satılmasıdır. Neden yapılır? Çünkü o hissenin düşeceği bekleniyordur. Bugün varmış gibi satarsınız. Birileri bugünkü fiyattan almış olur. Yarın düşen fiyattan ödeyip satın alana hisseyi teslim edersiniz. Yani tam anlamıyla başkasının taşı ile başkasının kuşunu vurmak!

Bu hile değil mi peki? Özü itibariyle olabilir ama yasaldır ve sıklıkla yapılan bir işlemdir. Finansal akışkanlığı ve paranın piyasada hızlı hareket etmesini sağlar. Bu finansal aracı ilk ortaya atan veya yasalaştıran iyi niyeti ile hareket etmiş de olabilir. Ancak kullanılma biçimi çoğunlukla spekülasyona yol açar. Bir kesim daha fazla malumata sahip olduğu için bunu kullanarak para kazanmak ister. Ama bu defa öyle olmadı. Hani bu sosyal medyanın etkisini konuşup dururuz ya. Bu defa finansal sistemi salladı. Hiç beklenmedik bir hareketti.

Küresel finans şokta! Büyük sermaye sahipleri ciddi rahatsız oldu. Bazı aracı kurumlar GameStop hissesinde alım yapmayı yasakladı. Hatta bazıları hisseleri habersiz satmaya başladı. Normali bu değildi. Yüksekten, hem de para ödemeden satıp, düşükten alacak ve yüksek miktarda kazanacaklardı. Sosyal medya platformunda organize olan küçük yatırımcılar bu oyunu bozmuş oldu. Öyle ki fon sahipleri bu gibi girişimleri yasaklayacak düzenlemeler bile talep etmeye başladılar. Aslında kendilerinin hep yaptığı şeydi. Ancak küçüklerin bir gün organize olarak karşılarına dikilecekleri pek akıllarına gelmemişti sanırım.

Aslında bir mesele daha var. Kendileri yapınca iyi, küçükler yapınca kötü oldu. Devlete sesleniyorlar. “Böyle olmaz, bunları engelleyecek düzenlemeler yapın” diyorlar.

Meseleye nasıl bakmalı? Aslında küçüklerin bu organizasyonu pek ilginç oldu. Yani mütemadiyen oynanan bu oyunu organize olarak bozdular. Hatta öyle bir bozdular ki, büyük fon sahiplerini ve yöneticilerini acziyete düşürecek kadar. Aynen çocukların ebeveynlerine şikâyet etmesi gibi devletten yardım isteyecek kadar. Serbest piyasa değil miydi peki? Aslında küçüklerin yaptığı büyüklerin yaptığından farklı değildi. Sadece bugüne kadar organize olabilecekleri bir ortam olmadığı için yapamadılar. Çünkü bir büyüğün yaptığını yapabilmek için binlerce, belki yüzbinlerce kişinin bir araya gelmesi gerekiyordu. Önceleri imkânsız olan şey sosyal medya sayesinde mümkün hale geldi.

Bütün bunlar ne demek? Yani “küçükler bir araya gelerek büyüklerin oyununu bozsun” mu diyeceğiz? Elbette hayır. Sadece ilginç bir olay olduğu için önemsedik. Kurgu bu ise, büyük bir şey, küçük bir gün başka bir şey yapar. Mevcut finansal düzenlemeler çerçevesinde yapılan normal karşılanabilir. Ama gördüğümüz gibi işin mutlak anlamda doğruluğu değil, mevcut kurgu nedeniyle normal olduğu düşünülebilir sadece. Buna karşılık yapılacak şey, büyüklerin küçükleri kontrol etme talebi değil, finansal kurgunun gözden geçirilmesidir. Mevcut kurgu sorunludur. Yeni teknolojik araçlarla kaotik sonuçlara götürebilir.

Ezcümle, reel sektörü, üretimi, istihdamı ve özetle insanların refahını olumlu etkilemeyecek hiçbir kurgu sürdürülebilir değildir. Bir gün mutlaka patlayacaktır. Melvin Capital’a olan sadece bir işarettir. Ya para ve finansı aslî işlevine döndürecek bir sistem kurmalı ya da küresel düzeyde kaotik sonuçlara hazırlıklı olmalıyız.