Küresel Enflasyon ve Senyoraj

Merkez bankalarının birincil görevi fiyat istikrarı olarak genel kabul görmüştür. Biz de ağırlıklı olarak böyle biliriz ve konuşuruz. Gerçek bir tarafı var bunun. Paranın otoritesinin birincil görevi milli paranın değerini korumaktır. Bunda şüphe yok. Yalnız bu değerin nasıl korunacağı tartışmalı gibi görünüyor.

Her ülkede merkez bankası var ama bir de dünyanın merkez bankası var. Yani küresel sistemin merkez bankası. Şu an itibariyle bu ABD merkez bankasıdır. Kısaca Fed denilir. Peki, Fed’in birincil görevi nedir? Bakalım.

İnternet sayfasına girip (federalreserve.gov) sol üstte yer alan “hakkımızda” butonuna basılarak “amaçlar ve işlevler” alt başlığına gidilirse özetle şu ifadeler görülecektir:

Federal Rezerv Sistemi Birleşik Devletler’in merkez bankasıdır. ABD ekonomisinin ve daha genel olarak kamusal çıkarların etkili işlemesi için beş temel işlevi yerine getirir:

• ABD’de maksimum istihdam, istikrarlı fiyatlar ve uzun dönemde düşük faiz oranları için ulusal para politikası uygulamak
• ABD’de ve dışarda finansal sistemin istikrarını sağlamak ve sistemik riskleri minimize ederek kontrol altına almak amacıyla aktif bir şekilde denetim yapmak
• Finansal kuruluşların güvenli ve düzgün işlemesini sağlamak ve finansal sistem üzerindeki etkisini denetlemek
• Ödeme sisteminin güvenliğini ve etkinliğini sağlamak ve geliştirmek
• Tüketicileri korumak ve toplumu kalkındırmak amacıyla faaliyette bulunmak

Dikkat edilirse birinci madde maksimum istihdam, istikrarlı fiyatlar ve olabildiğince düşük faiz oranlarıdır. Ya da şöyle ifade edelim: Minimum işsizlik, düşük enflasyon ve düşük faiz oranları. Uygulama bu mudur? Tam da budur. Merkez bankası başkanı çıkıp konuştuğunda ilk vurgusu ekonomik toparlanma, istihdam ve enflasyon eğilimidir.

Ülke ekonomisi, çalışanı, tüketicisi; kısacası kamu çıkarı için bu kadar gayret eden ABD merkez bankasına karşılık diğer ülke merkez bankaları ne durumda? Elbette ki enflasyon ve finansal istikrar ile boğuşuyorlar. İstihdam temel vurgu değildir ve olamaz. Peki, Fed’in işlevi neden diğer ülke merkez bankalarına nasip olmuyor? Çünkü eli kolu Fed’in basıp piyasaya verdiği para ile bağlı da ondan.

Nasıl mı? Bugünlerde bizim de ülke gündemimizde olan enflasyonu hep ulusal sınırlar içerisinde düşünürüz. Fed’in verdiği kararları tartışmadan veri alırız ve döneriz merkez bankamızın ne yapacağını tartışırız. Küresel merkez bankasının ABD kamusal çıkarlarını korumak üzere uyguladığı politikaların başka ülkelerin kamusal çıkarlarının aleyhine çalıştığını düşünür müyüz mesela?

Çok daha açık söyleyelim. Faizi sıfıra indiren ve piyasaya trilyonlarca likidite veren kürenin merkez bankasının, küresel enflasyona neden olduğunu ve esasında kendi maliyetini kâğıt basarak başkalarına ödettirdiğini düşünmemiz için çokça neden ve gösterge var.

Bu kadar dolar piyasaya verilince, bu para bir yerlere gidecek. ABD devlet tahvillerine, ABD borsalarına veya başka ülkelerin aynı varlıklarına yönelecek. Ya da mal akışkanlığının bu kadar yüksek olduğu küresel yapıda fiyatı küresel düzeyde ve dolarla belirlenen emtiaya gidecek. Yani altına, bakıra, demire, petrole, hatta bazı gıda maddelerine. Fed piyasaya likidite pompaladıkça bizim üreticimizin maliyeti artacak ve dolayısıyla fiyatlar artacak.

Bunu yaparken senyorajı da hatırlamak gerekir. Bir merkez bankası para basma tekelini kullanarak gelir de elde eder. Buna hükümranlık hakkı anlamına gelen senyoraj deriz. Bu anlamda Fed küresel hükümranlık hakkını kullanarak da bundan nemalanmaktadır aslında. Hatta sıfır maliyetle. Çünkü hiçbir faiz beklentisi olmadan doları elde tutmak ABD’ye faizsiz borç vermek anlamına gelir pratikte. Zaten ABD ülkemizin bir yıllık milli gelirine denk düşen dış ticaret açığını bu şekilde finanse etmektedir. Dolar rezerv paradır ama bu paranın da bir sahibi var.

ABD bunu yaparken Türkiye, Brezilya, Arjantin, Meksika, Güney Afrika ve benzer ülkeler ne yapıyor? Fiyatlar artıyor diye faizleri yükseltmek zorunda kalıyor. Bu da zaten daralan ekonomiyi daha da daraltıyor.

ABD dışındaki ulusal devletlerin hiç mi günahı yok. Kastım bu değil. Ülkeler de hata yapabilir. Kaynaklarını etkin bir şekilde kullanmayabilir. İsrafa ve kısa dönemli politikalara yönelebilir. Ancak şunu söylüyorum. Fazla paradan kaynaklı bir enflasyon varsa faiz arttırımı bunu düşürmenin bir aracıdır. Doğru da, ya enflasyon talepten değil, biraz önce özetlediğim maliyetlerden geliyorsa ne yapabilirisiniz. Açıkçası pek bir şey yapamazsınız. ABD ekonomisinin düzelmesini ve biraz da bizim türümüzden ülkelere para getirmelerini beklersiniz.

Demem o ki ABD merkez bankasının birincil görevi vatandaşlarına istihdam sağlayacak ortam yaratmak iken, bizim merkez bankamızın birincil görevi bu olamaz. Önce rezerv paranın sahibi küresel egemenin vatandaşı tam istihdam edilecek ki sonra bizim vatandaşımız iş bulabilme hayali kurabilecek.

Ortada bir sorun varsa bütün boyutları ile değerlendirmeden çözüm bulunamaz…