Balkanlar’daki Türk Azınlıklarının Siyasi Varlığı

Gece uyanıp yatakta bir o yana bir bu yana dönmeye başlayınca, bir şeyler düşünüp yeniden uykuya dalmaya çalıştım. Düşünme kronometresini bir açınca nasıl attığını fark edemeden kendimi Balkanlarda buldum. Saate baktım 04.00. “Bu dert beni iflah etmez öldürür” türküsünü mırıldanarak bilgisayarı açtım yazmaya başladım…   

Yıllar önce Makedonya’da bir büyüğüm ile Makedonya Türkleri üzerine sohbet ederken, “Ali sana gerçek bir yaşam hikayesi anlatayım”  diyerek anlattığı anekdot hala hiç aklımdan çıkmaz. Bir İtalyan delikanlısı vakti zamanında Yugoslavya’da seyahat ederken, Gostivar’da bir genç kıza âşık olur ve evlenir. Bir erkek çocukları olan çift mesut bir şekilde yaşamlarını sürdürürken, delikanlı bu sade ve basit hayattan sıkıldığının farkına vararak, aşkını ve evladını geride bırakıp ülkesine döner. Bir daha da kimse kendisinden haber alamaz.

Çocukları liseyi bitirme çağına geldiğinde annesine, ne de olsa kendisinin bir tarafının İtalyan olduğundan bahisle babasının memleketini görmek istediğini söyler. Gerekli hazırlıkları yapıp vize için konsolosluğa gittiklerinde kendilerine seyahat amaçları sorulur. Genç olayı kısaca özetler. Konsolosluk görevlisi vizeyi verir lakin dönüşte kendilerine uğramasını söyler. Kısa bir tatilin ardından ülkesine dönen genç kendisine tembih edildiği üzere tekrar konsolosluğa gider. Konsolos bey “madem ki senin baban bir İtalyan ve sana karşı bir hata işlemiş biz İtalyan devleti olarak bu hatayı telafi etmek isteriz” demiş. Bunun üzerine gence, İtalya’da tahsilini gerçekleştirmek üzere burs ve akabinde de İtalyan vatandaşlığı verilir.  

Üniversiteyi bitiren genç tekrar ülkesine döndüğünde, İtalyan konsolosluğu tarafından Gostivar’da bir apartman dairesinde kurulan İtalyan Kültür Merkezi’ne müdür olarak atanır. Kısa bir süre sonra dışişleri bakanlığı İtalyan elçiliğinden aldığı bir nota vesilesiyle şaşkına döner, zira notada Gostivar’da yaşayan azınlıklarının haklarına yönelik talepler bulunmaktadır. Bakanlık böyle bir azınlıktan haberdar olmadıklarını söylediğinde, elçilik İtalyan vatandaşı yapılan genci işaret eder.

Balkan coğrafyasında İskit’lerden bu yana binlerce yıldır çok farklı Türk boylarının bakiyesi Türkler yaşar. Bunlar bugün farklı din, dil ve kültür yapılarıyla yaşamlarını sürdürürler. Lakin din, dil ve kültürüyle aynı ortak paydaya sahip olduğumuz milyonlarca Türk de hala Balkan coğrafyasında varlık göstermektedir. Dün o coğrafyanın ev sahiplerinden, fakat bugün azınlıklarından olan bu insanların kendilerine özgü toplumsal yapıları doğal olarak onlara siyasi bir kimlik de kazandırmıştır.  Bizler genel olarak bu Türklerin varlığından haberdar olup, onları Balkanların nostaljik değerleri olarak sevip saymaktan hep memnuniyet duymuşuzdur.

Selanik’te, Niğbolu’da, Prizren’de, Üsküp’te ve Köstence’de aynı dili konuşan, aynı kıbleye yönelen, aynı türküleri dinleyen, aynı yemekleri yiyen ve yürekleri aynı değerler için atan milyonlarca Türk yaşar. Bizler, bu insanların yaşadıkları ülkelerde sadece birer etnik ve kültürel azınlık değil, ama aynı zamanda önemli siyasi kimliklerinin de olduğunun farkında mıyız? Bu konuda elbette kitaplar yazılır ben sadece günümüz itibariyle her ülkenin birer fotoğrafını çekmek istedim.

Makedonya Türklerinin Siyasi Yapılanması:

Makedonya’da resmi rakamlara göre 78 bin civarında Türk yaşamaktadır. Lakin gerçek rakamların bunun çok üstünde olduğu bilinmektedir. Makedonya Türklerinin üç siyasi partisi mevcuttur. Başkanlığını Dr. Beycan İlyas’ın yaptığı Türk Demokratik Partisi (TDP), başkanlığını Enes İbrahim’in yaptığı Türk Hareket Partisi (THP), başkanlığını Erdoğan Saraç’ın yaptığı Türk Milli Birlik Hareketi (TMBH). Türkler 2016’daki seçimlerde parlamentoda iki milletvekili ile temsil edilmektedir; TDP’den Yusuf Hasani, THP’den Enes İbrahim. THP’nin iktidar partisi SDSM ile yaptığı koalisyon kapsamında, Elvin Hasan devlet bakanı olarak kabinede yer almıştır. Türk partilerinin sahip olduğu tek belediye ise Merkez Jupa’dır.

15 Temmuz’da yapılacak seçimlerde muhtemelen üç milletvekili ve bir bakanla bu siyasi temsil devam edecektir. Bunlar; TDP’den Dr. Beycan İlyas, THP’den Enes İbrahim, TMBH’den Furkan Çako’dur. Ancak Erdoğan Saraç’ın durumu çok sınırda olup, alacağı oylara göre milletvekili seçilme ihtimali bulunmaktadır.  Partilerin iyi bir strateji uygulamaları durumunda bu sayının beş milletvekilliği ile bir icracı bakanlık olarak geliştirilmesi mümkün görünmektedir.

Bulgaristan Türklerinin Siyasi Yapılanması:

Bulgaristan’da 2011 nüfus sayımlarına göre toplam nüfus 7.364.570, Türklerin nüfusu ise 588.318’dir. Yine resmi rakamlara göre ülkede 328.343 Roman yaşamaktadır. Diğer Balkan ülkelerinde de olduğu gibi buradaki Romanların da ciddi bir bölümü Türkçe konuşmakta ve kendilerini Türk olarak tanımlamaktadır. Pomaklar (Türkbaş-Türkçe bilmeyen Türkler) etnik bir grup olarak kabul edilmediği için nüfusları resmi olarak bilinmiyor, lakin 250.000 civarında oldukları tahmin ediliyor. Roman ve Pomakların da bir kısmını dâhil ettiğimizde –ki bunlar da seçimlerde Türk partileri için oy kullanabilmekte- Türklerin nüfusu bir milyon civarındadır.

Hak ve Özgürlükler Hareketi (HÖH) Bulgaristan’ın en büyük Türk partisidir. Başkanlığını Mustafa Karadayı’nın yaptığı partinin 25 milletvekili bulunmaktadır. Ayrıca yerel seçimlerde tek başına 34, koalisyon olarak 8 belediye olmak üzere toplamda 42 belediye başkanlığına sahiptir. Bulgaristan’ın büyük partileri ile koalisyonlar yapan partinin milletvekillerinden bazıları Bulgar asıllıdır. Hali hazırdaki milletvekilleri şu isimlerden oluşmaktadır; Mustafa Karadayı, Ahmed Ahmedov, Halil Letifov, Hamid Hamid, Yordan Tsonev, Hasan Ademov, Taner Ali, Erol Mehmed, Adlen Şevket, Cevdet Çakırov, Hayri Sadıkov, Delyan Peevski, Sergei Küçükov, Sevim Ali, Burhan Abbazov, Ramadan Atalay, Velislava Krısteva, Ceyhan İbryamov, Dimitır Avramov, Elhan Kılkov, Ercan Ebatin, İmren Mehmedova, İhsan Hakkı, Simeon Simeonov, Nigar Cafer. AB parlamentosunda da temsil edilen HÖH milletvekilleri bulunmaktadır.

“Sorumluluk, Özgürlük ve Hoşgörü için Demokratlar Partisi” (Bulgarca kısaltması DOCT/DOST), 24 Kasım 2015 tarihinde  bir Rus jetinin Türk Hava Kuvvetleri tarafından düşürülmesinden sonra, Türk yanlısı bir duruş sergilediği öne sürülerek partiden ihraç edilen Lütfi Mestan ve bazı milletvekillerince kuruldu. Bazı milletvekili ve üyelerinin Türkiye’de eğitim aldığı partinin,  Bulgaristan Türkleri açısından yeni bir nefes, yeni bir ses olması bekleniyordu. Lakin Lütfi Mestan’ın siyaseten çok tecrübeli olmasına rağmen 2017 seçimlerinde kendisinden beklenen performansı gösterememesi partiyi zayıflattı.

Azınlıkların genel olarak tek parti çatısı altında siyasi birlik sağlaması daha başarılı sonuçların alınabileceği kanaatini oluştursa da, bazı durumlarda bunun daha farklı düşünülmesi gerekmektedir. Zira her azınlık partisi farklı koalisyonlarla daha başarılı sonuçlar elde edebiliyor ve bu şekilde azınlık halklarının daha geniş bir şekilde parlamentoda temsil edilmesine katkı sağlayabiliyor. Lakin DOST büyük arzularla başladığı siyasi hayatına, gereken desteği bulamaması nedeniyle kısa zamanda tabela partisi haline geldi.

Yunanistan Türklerinin Siyasi Yapılanması:

Yunanistan’da dini ve etnik bir nüfus sayımı yapılmadığı için burada yaşayan Türklerin resmi rakamlarını maalesef bilemiyoruz. Ancak Dışişleri Bakanlığımızın yaptığı açıklamalarda, ülkede 150 bin Batı Trakya Türkünün yaşadığı ifade edilmektedir. Bu rakamlara Pomak ve Romanları da kısmen ekleyebiliriz.

Dr. Sadık Ahmet’in 1991 yılında kurduğu “Dostluk, Eşitlik ve Barış Partisi” Çiğdem Asafoğlu başkanlığında varlığını sürdürmektedir. Parti Rodop ve İskece illerinde çok başarılı olmasına rağmen %3’lük ülke barajını aşamadığı için mecliste temsil edilememektedir.

Ancak bazı Türk adaylar farklı partilerin kontenjanlarından meclise girebilmişlerdir. Bunlar; Rodop ilinde “Değişiklik Hareketi Partisi”nden (KİNAL) İlhan Ahmet, İskece ilinden yine KİNAL partisinden Burhan Baran ve “Radikal Sol İttifak Partisi”nden (SYRİZA) Hüseyin Zeybek’tir.

Romanya Türklerinin Siyasi Yapılanması:

Romanya resmi rakamlarına göre ülkede 27.698 Türk ve 20.282 Tatar yaşamaktadır. Ancak Romanya Müslümanları Müftülüğünün tahminlerine göre bu rakam 65-70 bin civarındadır. Türkler “Romanya Demokrat Türk Birliği”, Tatarlar ise “Romanya Müslüman Tatar Türkleri Demokrat Birliği” bünyesinde temsil edilmektedir. Türk Birliğinin başkanlığını Fedbi Osman, Tatar Birliği başkanlığını ise Gelil Eshergep yapmaktadır.

Romanya’da resmi olarak kabul edilen bu birliklerin temsil ettiği azınlıklara oy barajına bakılmaksızın mecliste temsil hakkı verilmiştir.  Bu kapsamda seçilen Iusein İbram mecliste Türk azınlığı temsil etmektedir. Tatarlar maalesef kendi içlerinde yaşadıkları bazı sorunlar nedeniyle bu dönem mecliste temsil edilememektedir. Lakin pandemi dolayısıyla ertelenen seçimlerin yapılması durumunda her iki topluluktan birer milletvekili seçilmiş olacak.

Kosova Türklerinin Siyasi Yapılanması:

Toplam nüfusu 1.795.666 olan Kosova’da 18.738 Türk, 10.265 Goralı (Türkbaş-Türkçe bilmeyen Türkler) yaşamaktadır.

Kosova Türkleri, 19 Temmuz 1990 tarihinde Prizren’de “Türk Demokratik Birliği” adı altında ilk siyasi teşkilatlanmasını yaptı. Akabinde Sezair Şaipi tarafından kurulan “Türk Halk Partisi” Arnavut yanlısı bir çizgide politika yapmayı tercih ettiği için halk nezdinde itibar görmedi. TDB’nin 2000 yılında yapılan olağanüstü kongresinde Mahir Yağcılar başkanlığa seçildi ve Birliğin adı “Kosova Demokratik Türk Partisi” olarak değiştirildi. KDTP halen Fikrim Damka liderliğinde siyasi faaliyetlerini yürütmektedir.

2009 yılında Reşit Hanadan başkanlığında Kosova Türk Birliği (KTB) ve 2013 yılında da Arif Bütüç başkanlığında Kosova Türk Adalet Partisi (KTAP) kurulmuştur.

Kosova anayasasına göre Türklerin iki milletvekili kontenjanı bulunmaktadır. 2019 yılında yapılan genel seçimlerde Fikrim Damka ve Fidan Brina Jılta milletvekili seçilmiştir. Ayrıca Enis Kervan icracı bir bakanlık olan Bölgesel Kalkınma Bakanı olmuştur.

Yerel yönetimlerde başarı şansı olmayan Türkler, ancak toplu olarak yaşadıkları Mamuşa belediyesinde Abdulhadi Krasniç’i belediye başkanı olarak seçebilmişlerdir.

Sonuç:

Saat sekize doğru yazıyı neredeyse bitirmiştim. Yarı İtalyan bir delikanlıya İtalya’nın altı yıl boyunca verdiği emek ve akabinde bunu siyasi bir argüman olarak kullanması kulağıma küpe oldu. Ve bu sabah Balkanlardaki Türk varlığının sosyo-ekonomik değil ama en azından demografik ve siyasi envanterini ortaya dökeyim dedim. Balkan coğrafyasına seyahate giden vatandaşlarımız, orada yaşayan soydaşlarımızı bir de bu gözle görsünler istedim.

*bazı ülkelerde rakamlar çok eski olduğu, bazılarında Türklerin sayılmadığı ve bazılarında da Türkbaşlar (Torbeş, Pomak ve Goralı) ve Romanlar sayılamadığı için rakamlar ortalama olarak verilmiştir.