İran’da insanlar, yönetime tepkilerini sokak gösterileri ve sandığı protesto şeklinde iki yolla gösteriyorlar. Son seçimde böyle bir eylemin sahnesi oldu.
Yönetim kaynaklı sorunlar, ekonomi, hayat pahalılığı, işsizlik, enflasyon ve özgürlüklerin kısıtlanmasına tepki olarak halkın çoğunluğu, özellikle büyük kentlerde, sandığa gitmeyerek duruma tepki gösterdi.
İran'da 61 milyon 172 binden fazla seçmen bulunuyor. İçişleri Bakanı Ahmed Vahidi, Parlamento ve Uzmanlar Meclisi seçimlerinde 25 milyonun üzerinde katılım olduğunu ve bunun ülke genelinde yüzde 41’e geldiğini söyledi. Başkent Tahran’da ise bu oran yüzde 24’te kaldı.
Böylesi düşük katılımda, yüzde 12 civarındaki geçersiz oylar da halkın tepkisinin ne oranda derin olduğunu ortaya koydu.
İran’da halk yönetimde kendini görmüyor
İran’da reformist adayların Anayasayı Koruyucular Konseyi tarafından ret edilmesi, halkın yönetimde söz sahibi olamaması olarak değerlendiriliyor. Bu da halk ile yönetim arasındaki makasın açılmasına ve yönetime karşı ümitsizliğe yol açıyor.
Aslında halk bu tepkisini 14 Haziran 2013’te düzenlenen cumhurbaşkanlığı seçimlerinde göstermeyi düşünüyordu. O dönem, son yıllarda reformistlere yaklaşan ılımlı muhafazakar Hasan Ruhani, Haşimi Rafsancani’nin desteğiyle seçimlere katıldı. Ruhani, yönetime tepkili halkı “Ümit” sloganıyla motive ederek sandığa getirmeyi başardı. Katılım oranı yüzde 72 seviyesinde gerçekleşti.
Fakat Ruhani yönetimde kendinden beklenen performansı sergileyemedi. Ekonomideki kötü gidişat düzelmiyor, özgürlüklerle ilgili bazı açılımlar olsa da halk bu konuda ikna olmuyordu. Rejimin kilit noktalarını elinde tutan muhafazakarların engellemeleriyle karşı karşıya kalan Ruhani hükümeti beklentileri karşılamadı.
2017 cumhurbaşkanlığı seçimlerinde Ruhani halktan bir kez daha oy istedi. Ruhani’den umduğunu bulamayan seçmen, muhafazakarların adayı İbrahim Reisi’ye karşı Ruhaniyi bir kez daha destekledi. Seçime katılım oranı yüzde 73 seviyesindeydi.
Ruhani hükümeti bu dönemde de halkın sorunlarını çözmede başarılı olamadı. Rejimin kilit noktalarını elinde tutan muhafazakarlar, reformistlere yönelik baskılarını arttırdı. Ekonomik sorunlar nedeniyle gösteriler düzenleyen insanlar şiddetle bastırıldı.
2020’de halkın tepkisi sandığa yansıdı
21 Şubat 2020’de düzenlenen 11. dönem milletvekili ve 5. dönemin ilk uzmanlar meclisi seçimlerinde halk demokratik tepkisini ortaya koydu ve katılım düştü.
Anayasayı Koruyucular Konseyi'nin, seçimlerde çoğunlukla "reformist adayları elemesi" tartışmalara neden oldu.
Kasım 2019'daki benzin zammı protestolarında emniyet güçlerinin müdahalesiyle yüzlerce insanın hayatını kaybetmesi, Ocak 2020’de Devrim Muhafızları Ordusu tarafından düşürülen Ukrayna uçağıyla ilgili gerçeklerin kamuoyundan 3 gün gizlenmesi toplumda ciddi rahatsızlıklara neden oldu.
O günlerdeki protestolarda halk, Cumhurbaşkanı Ruhani’yi etkisiz ve beceriksiz olmakla suçladı. Sokak gösterilerinde insanlar, muhafazakarların yanı sıra reformistlerin de kendilerine umut olmayacağı yönünde sloganlar attılar.
Böyle bir siyasi atmosferde seçim yapılan İran’da, çoğu gözlemcinin beklediği gibi, katılım oranı tarihinin en düşük seviyesinde gerçekleşti. Genel olarak meclis seçimlerine katılım oranının yüzde 60’larda olduğu İran’da, 2020 meclis seçimlerine katılım oranı yüzde 42,5 oldu. Bu da devrim sonrası kırk yılın en düşük oranıydı. Daha çarpıcı olansa, en fazla milletvekilinin çıktığı Tahran’da katılım oranının yüzde 26’da kalmış olmasıydı. Tahran’da her 4 kişiden yalnızca birinin oy kullandığı anlamına geliyor.
2021’de reformist adaylar rejim tarafından tırpanlandı
2021 cumhurbaşkanlığı seçimlerinde ise reformist adaylar tabiri caizse tırpanlandı. Rejim, reformistlerin adaylık için sunduğu 15 ismi eledi. Bu isimlerin başında Batılı ülkelerle nükleer müzakereleri yürüten eski Dışişleri Bakanı Cevad Zarif geliyordu.
Rejimin desteklediği muhafazakar siyasetçi İbrahim Reisi ise bu seçimlere rakipsiz girdi.
Halk sandığı protesto ederek bir kez daha tepkisini gösterdi. 2021 cumhurbaşkanlığı seçimlerinde ülke genelinde katılım yüzde 48,8 olarak açıklanırken bu oran Tahran’da yüzde 26’da kaldı.
“İran’da toplum, sandıkla taleplerinin yerine getirileceği inancını kaybetmiştir"
1 Mart 2024’te düzenlenen 12’inci dönem İran Meclisi ve 6’ıncı dönem Uzmanlar Meclisi seçimlerine katılımın düşük olması da yukarıda bahsettiğimiz sürecin devamı.
Tahran'da 21 Şubat'ta düzenlenen "13'üncü Psikoloji ve Medya Konferansı"nda konuşan Dr. Mustafa Muin, ülke genelinde insanların yüzde 81'inin toplumsal güven sorunu yaşadığını söyledi. İran’da mevcut sistemden razı olmayan halkın oranı yüzde 75 seviyelerinde.
Reformist Cephe Başkanı Azer Mensuri, 1 Mart'ta yapılacak genel seçimlere ilişkin yaptığı açıklamada "halkın sandığa güveninin azaldığını" dile getirmişti.
Mensuri, düzenlediği basın toplantısında anketlerin ülke genelinde seçime katılımın düşük olacağını gösterdiğini öne sürerek, "Hiçbir seçimde sandığa güven oranı bu kadar düşmedi. Bu gidişat ulusal çıkarlara zarar vermektedir. Toplum sandıkla taleplerinin yerine getirileceği inancını kaybetmiştir." ifadelerini kullandı.
Özetle; İran’da halkın büyük kesimi her fırsatta, yönetim sitemi ve uygulamalarından rahatsızlığını dile getiriyor. Demokratik yöntemlerle yönetime dahil olamayan halk, sandığa gitmeyerek veya geçersiz oy kullanarak ülkenin gidişatından rahatsızlığını dile getiriyor.
En son 2022’de yaşanan Mahsa Emini olayları, İran’da en geniş kapsamlı sokak gösterisi olarak kabul ediliyor.
İran’da sokağa ve sandığa yansıyan tepkiler dikkate alınmadığı sürece, devlet ile halk arasındaki makas açılmaya devam edecektir.
(*)Mustafa Melih Ahıshalı- Anadolu Ajansı(AA) Orta Doğu İran Haberleri Muhabiri
Diğer İçerikler
