9 Haziran 2019 Kazakistan için tarihi bir gündü: ülkede ilk defa ülkeyi aralıksız 30 yıldır yöneten Nursultan Nazarbayev’siz bir seçim düzenlenmiştir. Ülkede yaşayan yaklaşık 12 milyon seçmen, 7 adayın yarıştığı seçimin galibini belirlemek için sandık başına gitti. Nazarbayev’in halefi Tokayev'in kazanmasına kesin gözüyle bakılmasına rağmen, eski Sovyet coğrasyasına ikinci devrim dalgası mı gelecek endişeleri özellikle sosyal medyaya, sonrasında ise sokaklara yansımıştı. Bu seçimlerden beklentileri ve alınan/alınacak dersleri değerlendirmeye alacağız.

Kazakistan’da kimileri bu seçimleri fırsat bilelerek özgürlük tellalları yaparken, kimileri ise ülkede henüz bir değişim olamayacağı “boşverliğiyle” seçimleri boykot etmeyi tercih etmiştir. Yine bugüne kadar yapılan seçimler/referandum gibi oylamalarda % 90’ların üstünde yüksek olan katılım oranı ilk defa % 70’lerin üzerinde seyretmiştir. Değişim isteyen birinci grup sosyal medyada aktif durumda olup, sokaklarda da gösteriler düzenlemiştir. Seçim öncesinde de sosyal sorunları dile getiren gruplar tarafından yapılan gösteriler Nazarbayev’İn istifasıyla daha da hız kazanmıştır. Zira jet hızıyla başkentin isminin değiştirilmesi ve Nazarbayev’in büyük kızı Dariga’nın Senato Başkanı olarak atanması, hoşnutsuzluğun sosyal tabandan çıkarıp siyasi bir renk almaya başlamasına neden olmuştur. Ülkenin büyük şehirleri tek kişilik gösteriler ve türlü protestolara sahne olmuştur.

Sivil toplumun aktifleşmesinden kendisine pay çıkarmak isteyenler de vardır tabi. Bunların başında Avrupa’ya firar eden BTA Bank’ın eski yönetim kurulu başkanı Muhtar Ablyazov gelmektedir. Hali hazırda Fransa’da ikamet eden Ablyazov, sosyal medya üzerinden Kazakistan’daki DVK destekçilerini sokağa çıkarmaya birkaç kez teşebbüs etmiş, ancak çok sayıda destekçi bulamamıştır. Yaptığı canlı video paylaşımları sırasında ülkede internet kesintilerin yaşanmasına ve liderliğindeki DVK (Kazakistan’ın Demokratik Seçimi) hareketinin faaliyeti Kazakistan’da kanunen yasaklanmasına neden olmuştur. Günümüzde ise Avrupa’nın yeni Orta Asya stratejisi çerçevesinde Avrupa’nın Ablyazov’un üzerinde fazla durmayacağı ve bu konunun yeni Kazak iktidarıyla pazarlık olmayacağı da düşünülebilir. Zira Mayıs 2018’de Avrupa Parlamentosu heyetinin ziyareti sırasında Kazakistan Başsavcılığı’ndan yapılan açıklamada, AP temsilcilerinin, Ablyazov’un Kazakistan’daki siyasi durumu istikrarsızlaştırma girişimlerini kınadığı bildirilmiştir.[1]

Batı medyasında özellikle The Guardian, New York Times, BBC gibi büyük medya kuruluşları Kazakistan seçimleri haberlerini “seçimler ve tutuklamalar” başlıklarıyla yansıtmıştır. Haberlerde protestocuların seçimlerin özgür ve adil olmadığını savunduklarını, Cumhurbaşkanı Tokaev’in ise seçim süreci demokratik ve açık olarak nitelendirdiğine dair ifadelere yer verilmişti.[2] Ancak Kazakistan İçişleri Bakan Yardımcısı Marat Kojayev, Merkez Seçim Komisyonu binasında konuyla ilgili verdiği brifingde, başkent ve Almatı kentlerinde aşırıcı örgütün çağrısı üzerine yüzlerce kişinin meydanlarda toplandığını belirterek, "Kazakistan'da seçimlerin arifesinde hükümeti itibarsızlaştırmak için büyük propaganda çalışması yapan yasaklı ve kayıtsız bir aşırı örgüt" çağrısında toplandığını söyledi.[3]

Çıkış anketlerine (exit pool) göre, Cenevre'deki Birleşmiş Milletler Ofisi eski genel müdürü 66 yaşındaki Tokayev seçimleri % 70 oyla kazanmıştır. Aynı zamanda sosyal medyada ise oylama sırasında çeşitli usulsüzlükler yapıldığına dair görüntüler yayınlamıştır. Büyük şehirlerde sokak gösterileri 10 Haziran’da da devam etmiş, yüzlerce kişi ifadeleri alınmak üzere tutuklanmıştır. İç İşleri Bakanlığı’ndan yapılan resmi açıklanmaya göre, ilk gün 500, ertesi gün 200 kişi daha tutuklanmıştır.[4]

Bu seçimler ilk defa ciddi bir muhalefetin olabileceğini göstermiştir. Mevcut Cumhurbaşkanı Kasım Jomart Tokayev karşısında -kendisiyle birlikte 6 aday[5] olmasından dolayı oyların bölünmesine ve boykot çağrılarına rağmen- oyların %16’nı almaya başaran 'Millet Kaderi' (Ulıt Tagdırı) adayı Amirjan Kosanov olmuştur. Ancak resmi rakamları açıklanmadan exit-pool sonuçlarına göre hemen % 70 alan rakibini kutlaması ve sonuçlara itiraz etmemesinden dolayı Kosanov adeta eleştiri bombardımanına tutulmuştur. Kosanov ise bu eleştirilere cevaben yapılan usulsüzlüklerin sistematik bir nitelik taşıdığına dair yeterli kanıtların bulunmadığına, seçim öncesi de sürekli ve sistematik çalışmalar olmadığından kalifiye personel sıkıntısı çektiğini, seçim sürecinden gerekli derslerin alındığını ve bu hata/dersleri dikkate alarak siyasi kariyerine devam edeceğini açıklamıştır.[6]

Bu olup bitenlerle birlikte paralel olarak yeni kuşağın da aktif olarak siyasi sürece dâhil olması da dikkat çekicidir. Bireysel gösterileri hemen Ablyazov tarafından sahiplenmeye çalışılan protestocu gençler buna şiddetle karşı çıkmış ve protesto eylemlerini bağımsız sivil tutumun sergilenmesi olarak ifade etmişlerdir. Gençlerin aktifleşmesi sadece tek kişilik protestolar, hashtagler veya çekilen videolar halinde değil, 1909 Alaş Partisi kurucuları Mirjakip Dulatov’un “Oyan, Kazak/Uyan, Kazak” şiirinden esenlenerek 5 Haziran’da “Oyan, Qazaqstan” gibi sivil hareketlerin kurulmasıyla da kendini göstermiştir. Siyasi bir kurum olmadığını ilan eden bu hareket siyasi reformlara odaklıdır. Birkaç gösteri yapan gencin tutuklanıp yargılanmasına bir tepki olarak görülen hareketin kurucuları olan bu gençler, kurulan bu oluşumun iktidara gelmek gibi kendilerine bir hedef belirlemediğini, amacının sadece demokratik kurumlar oluşturarak, bu ülkenin her vatandaşının sivil siyasal hakları, içinde yaşamak istedikleri sivil siyasal ortamı için mücadele etmeyi hedeflediğini ilan ettiler.[7] Sadece Nazarbayev iktidarı gören ve Sovyet dönemi yöneticilerinden kurtulma zamanı geldiğini ifade eden sıcakkanlı gençliğin burada çıkardığı/çıkaracağı ders ise değişim sürecinin bu kadar hızlı olamayacağıdır.

Dokuz (9) rakamı tıpkı yedi (7) gibi Kazak halkında kutsal, hatta mistik bir sayıdır. Nazarbayev’in istifası da 19 Mart 2019 başkentin saati ile 19.00’da ilan edilmiştir. Seçimlerin de yine Haziran’ın 9’unda yapılması da yine aynı mantığa dayanmış olmalıdır. Bize ise bu seçimlerin akabinde halkımızın ilk siyasi tecrübelerini kazanarak kendi geleceğine sahip çıkacağı, Türk halkları için kutsal olan ve zor günlerinde birçok halkları bağrına basan bu bozkır ülkesinin siyasi iktidarının ise süreçten gereken dersleri alarak dengeli politikalar izleyeceğini ummak kalmaktadır.     

[1] Kazakhstan-EU Parliamentary Cooperation Committee adopts joint declaration, confirms commitment to enhance ties, 14 MAY 2018, https://astanatimes.com/2018/05/kazakhstan-eu-parliamentary-cooperation-committee-adopts-joint-declaration-confirms-commitment-to-enhance-ties/

[2] Kazakhstan Election: Hundreds Arrested In Poll Protests, 9 June 2019, https://www.bbc.com/news/world-asia-48574540

[3] Nur-Sultan ve Almatı’da 100 kişi tutuklandı, https://ria.ru/20190609/1555417810.html

[4] İİB: Başkentte 400 Protestocu ve Almatı Yargılandı, https://vlast.kz/novosti/33709-400-ucastnikov-akcij-protesta-v-stolice-i-almaty-privleceny-k-otvetstvennosti-mvd.html

[5] Diğer adaylar Resmi verilere göre, diğer adayların oyları şöyle olmuştur: Kazakistan Demokratik Partisi 'Ak Yol' adayı Daniya Yespayeva- %5,2;, Halk Demokratik Vatansever Partisi 'Köy' (Auıl) Toleutay Rahimbekov-% 3,2, Kazakistan Sendikalar Derneğinin adayı Amangeldi Taspihov- – %2,07, Komünistler Halk Partisi adayı Jambıl Ahmetbekov- %1,82  ve 'Büyük Bozkır Kartalları' (Ulı Dala Kırandarı) Toplumsal Birliği adayı Sadibek Tugel -%0,92, https://ru.sputniknews.kz/politics/20190610/10471466/prezident-kazakhstan-tsik.html

[6] Kosanov, Siyasi Kariyeri Hakkında -  Son Verme Niyetinde Değilim, https://tengrinews.kz/kazakhstan_news/ne-nameren-stavit-tochku-kosanov-svoey-politicheskoy-karere-371026/

[7] Kazakistan Cumhurbaşkanı Seçiyor: Gençlik Ona Kolay Bir Hayat Vaat Etmiyor, https://www.msn.com/ru-ru/news/other/...