19 Mart 2019 tarihinde Astana saatiyle 19.00’da yapılan açıklama Kazakistan tarihinde yeni bir sayfa açtı. Kazakistan Cumhuriyeti’nin ilk Cumhurbaşkanı, önder Nursultan Nazarbayev, Türk halklarının yeni yılı sayılan Nevruz bayramı arifesinde tarihi bir karar aldı ve görevinden istifa edip yerine geçici olarak Senato sözcüsü Kasım Jomart Tokayev’i görevlendirdi. 30 yıldır ülkenin başında bulunan ve SSCB döneminden kalan Orta Asya’daki tek lider olan Nazarbayev’in semboller ve sırlarla dolu bu istifa sürecinin perde arkasını aralamaya çalışalım.
Beklenen sürpriz
Bu açıklamanın sürpriz olmasına rağmen kararın belirtilerinin daha önce kendisini göstermeye başladığını görüyoruz. Bunun en belirgin olanları yapılan anayasa değişiklikleri ve Nazarbayev’in şuanda halen Başkanlığını üstlenmiş olduğu Güvenlik Kurulu’nun yetkilerinin arttırılması idi. Bu gelişmeler, Nazarbayev’in Cumhurbaşkanlık görevini bırakmasına rağmen halen iktidarı bırakmadığına dair yorumlara neden oldu. Zira hâlihazırda Nursultan Nazarbayev -ulusa sesleniş konuşmasında belirttiği üzere- Anayasa ile pekiştirilen Elbası (Ulusun önderi) sıfatıyla Güvenlik Kurulu Başkanı, iktidardaki “Nur Otan” partisinin Başkanı, Kazak halkı Assamblesi Başkanı ve Anayasa Kurulu üyesidir. Başka bir ifadeyle Nazarbayev ülkedeki siyasi ve ekonomik gelişmeleri belirleyebilecek ve denetleyebilecek araçları elinde tutmaya devam edecektir. Dolayısıyla bu istifa onun daha üstün ve saygın ama daha az aktif bir göreve geçtiğinin bir göstergesidir.
İktidar devri (yönetim transiti), ülke ve bölge uzmanları ve Kazak halkı arasında son dönemde en çok konuşulan bir konu olmasına rağmen, yine de bu açıklamanın tez vakitte gelmesi toplumda bir şaşkınlık yarattı. Bu haber çok güçlü bir etki yarattı ve bir saat içinde sosyal medya ve haberleşme ağları adeta kilitlendi. Görevi “neden” ve “kime devretti” sorularına cevap ararken bu açıklamanın iç politikadaki etkisinin yanı sıra hem bölgeye hem bölge dışı yansımalarına bir bakalım.
Neden şimdi?
İstifa kararının şimdi alınmasında zaman zaman dünya ve bölge basınına da konu olan yaş ve sağlık sorunları bir derece etkili olmuştur denilebilir. Öte yandan kararın alınmasında ülkedeki farklı gruplar/güçler (kimi uzmanlar bunları siyasi elitler diye adlandırmaktadır) ile bir anlaşmaya varılmış izlenimi mevcuttur. Bu anlamda bölgedeki devrimci Kırgızistan, siyasi anlamda halef-selef Türkmenistan ve Özbekistan örneğinden farklı olarak Nazarbayev’in kendi isteğiyle çekilmesi ülke dışındaki/içindeki gruplarda ayrı bir saygınlık kazandırılmasına neden olmuştur. Zira son dönemde dünyadaki ekonomik kriz, bolluk yıllarındaki gelirlerle ekonomide bir “güvenli yastık” oluşturulamadığına dair eleştiriler ve hükümetin sosyal-ekonomi politikalarındaki başarısızlıkları toplum içinde gerginliğe ve hoşnutsuzluğa yol açmıştı. Uzmanların belirttiğine göre komşu Kırgızistan’dan farklı olarak hoşnutsuzluğu meydanlarda değil uzaklaşma yoluyla gösteren ülke halkının -özellikle de vasıflı ve genç nüfusunun- göç oranının hızla artmasına neden olmuştur. Son açıklamasında da Nazarbayev, bağımsız devletin bir kurucusu olarak görevinin birinin de ülke içinde başlatılan değişimleri devam ettirecek yeni nesil yöneticilerin gelmesini sağlamak olduğunu belirtmiştir. Bu da günümüze kadar tartışagelen halef konusunun bir daha alevlenmesine neden olmaktadır.
Kime devretti?
Nazarbayev’den görevi devralan, yarın parlamentoda yemin ederek yeni görevine başlaması beklenen Tokayev, erken seçim kararı alınmazsa 2020’ye kadar Kazakistan’ın geçici Cumhurbaşkanı olacaktır. Göreve getirilen Tokayev, bağımsız Kazakistan’ın dış politikasının kurucularından biri olup tecrübeli bir diplomattır. Yaklaşık 10 yıldır dış işleri bakanı görevinde bulunan Tokayev, Moskova ekollü olup Çin’de çeşitli görevlerde bulunmuştur. Bir dönem Başbakanlık görevini de yürüten Tokayev, Bağımsız Devletler Topluluğu ve Şangay İşbirliği Örgütü’nde önemli görevler üstlenmiştir. Birleşmiş Milletler (BM) Genel Sekreter Yardımcısı, BM Cenevre Ofisi’nde Genel Müdür, BM Silahsızlanma Konferansı Genel Sekreter Özel Temsilcisi görevlerinde bulunan Tokayev ülke içinde ve dışında tanınan bir kişidir.
Bölgeye etkisi
Uluslararası alanda Kazakistan’ın adı Nazabayev’ın simgesi ve ismi ile doğrudan bağlantılıdır. Dolayısıyla o sadece Kazakistan’ın ilk Cumhurbaşkanı ve önderi değil, bölge ve Türk dünyası entegrasyonun başındaki kişi, Türk dünyasının aksakalı durumundaki isimdir. Dolayısıyla onun ülkedeki konumunu göz önünde bulundurduğumuzda, bu inisiyatiflerinden vazgeçmeyeceği ve görevi devralan kişinin de -en azından seçimlere kadar- şuana kadar ülkenin izlediği politikaları devam ettireceği beklenmektedir. Örneğin komşu Özbekistan’da İ. Kerimov’un ölümünden sonra Mirzayev’in gelmesi Özbekistan’a ivme kazandırmış ve ülkede daha liberal politikalar izlenmesine yol açmıştır. Ekonomik refah ve iyi komşuluk başta olmak üzere yürüttüğü politikalar sayesinde Özbekistan, bölgede lokomotif bir güce dönüşmeye başlamıştır. Bölgenin diğer lokomotif gücü Kazakistan’da yeni yılın başlangıcında (Nevruz’da) alınan bu kararın hayırlara vesile olmasını temenni etmekteyiz.
