Depremde Ekonomi Konuşulur mu?

 *Bu yazı 13/02/2023 tarihinde yayınlanmıştır.

Prof.Dr.Abuzer PINAR /Ekonomi ve Finans Koordinatörü

Eğer Ekonomiden anladığımız faiz, döviz, borsa ise konuşulmaz. Ama her zaman vurgulamaya çalıştığımız gibi bunlar sadece ekonominin dolaylı göstergeleri. Ekonomi barınmadır, beslenmedir, sağlık hizmetleridir, üretimdir, istihdamdır. Zor günlerde bu daha belirgin olarak ortaya çıkar.

Ülke olarak çok büyük bir felaket ile karşı karşıyayız. Devlet ve sivil toplum elinden geleni yapıyor. Ancak bu elinden gelen şeyin battaniye, giysi, gıda, enerji kaynağı, konteynır, ilaç vs ile desteklenmesi gerekir. Üretimin devam etmesi ve bu ihtiyaçların eskisinden daha hızlıca karşılanması elzemdir. Ekonomi budur! İhtiyaçların karşılanması…

Standart ekonomi anlayışı ve eğitimi bireysel çıkar üzerine kuruludur. Herkes kendi faydasını düşünürken ekonomi büyür, ülke kalkınır. Ama “standart” çerçevede yer almayan ve yine bu bilimin çatısı altında hiç de küçümsenmeyecek bir yeri olan bir kavram daha var: Diğerkâmlık (altruism). Yeni dilde “özgecilik” olarak ifade edilen diğerkâmlık, kişisel çıkar gözetmeksizin diğer insanlara yararlı olmaya çalışmaktır. Bencillik (kişisel çıkar) ve özgecilik (diğerkâmlık) diyelim. Tarih boyunca birbiri ile mücadele eden iki karşıt duygu. İnsanı merhametli yapan veya zalim yapan iki zıt duygu.

Ekonomi ile ilgisi nedir bu kavramların? Eğer esaslı bir ekonomik analiz yapacaksak bu iki saik tam da bu analizin merkezinde yer alır. Büyük bir felaketin içerisinden geçtiğimiz bu dönemde enkaz altındaki insanların kurtarılması, kurtarılanların barınması, beslenmesi, sağlık bakımı ve diğer temel ihtiyaçlarının karşılanması üretimin devamını gerektirir. Bu ihtiyaçların karşılanması için gerekli makine, alet, edevat, ilaç, malzeme, gıda üretimi gerekir.

Depremin vurduğu illerde maalesef üretim de çok ciddi sekteye uğradı. Felaketin ağır olduğu Kahramanmaraş, Adıyaman, Hatay gibi illerde üretim hemen hemen durdu. Diğer illerde çok düşük kapasite ile üretime devam edilmeye çalışılıyor. Elektrik ve doğalgaz kesintileri işi zorlaştırıyor. Bu tesisler gıda, giyim, battaniye üretiyor. İçerisinden geçtiğimiz bu süreçte bu üretim daha da önemli. Neyse ki ülkemizin dayanışma ruhu ihtiyaçların sadece bölgeden değil, İstanbul’dan, İzmir’den, Kocaeli’den, Kayseri’den ve memleketin dört bir yanından sağlanmasını mümkün kılıyor.

Evet bölgedeki işgücü sayı ve donanım itibariyle yetmiyor. Ama memleketin her köşesinden insan akıyor bölgeye. Bu ilk defa karşılaştığımız bir manzara değil. Bu memleketin ruhu zaten bu. Bencil davranışlara rağmen diğerkâm duyguların galip geldiğini yeniden gözlemliyoruz.

Temenni ederiz ki can kaybı daha fazla olmasın. Bu da atlatılacak elbette. Arama kurtarma faaliyetleri sonrasında çok daha kolay olmayan bir sürece gireceğiz. Evsiz kalanların barınma ihtiyacı, işsiz kalanların geçimi, yeniden ekonomik hayata kazandırılması ve en önemlisi geçiş sürecinde insanların mümkün olduğunca en az etkilenecek şekilde ayakta tutulması.

Bu ülke bunu yapabilecek güçtedir. Ekonomisi de ruhu da buna yeter. Yeter ki kişisel çıkardan ziyade diğerkâm duygularımız ağır bassın. Ekonomiden birileri ne anlar bilmem ama nihayetinde yolların tamiri, evlerin restorasyonu veya yenilerinin yapılması, insanların temel ihtiyaçlarının karşılanması ekonominin ta kendisidir.

Bölge zarar görse de ülkenin diğer bölgelerinde üretim devam ediyor. Bölgeye malzeme taşınıyor. Üretimi yapanların bir kısmı hibe edecek güçte ama bir kısmının buna gücü yok. Dolayısıyla parasal yardım yapanlar sayesinde bunlar finanse ediliyor. Biriktirme davranışı ancak böyle günlerde diğerkâm duygularla harcandığı zaman bir anlam ifade eder.

Üretim, insan ihtiyaçlarını karşılıyorsa anlamlıdır. Ekonomik büyüme insan refahını arttırıyorsa, kalkınma insanımızın hayat kalitesini arttırıyorsa bir anlam ifade eder. Aksi halde ekonomi dediğiniz dar bir kesimin elinde basit bir sömürü oyunu olur.

Ekonomi rasyonalite işidir, evet. Bireysel davranış itibariyle baktığımızda şu manzaraları çok gördük. Yardım toplanırken “dur bir bakayım hesabımda ne kadar var?” diyen insanlar. Ya da eline cebine atıp hiç düşünmeden tamamını uzatan insanlar. Bu insanlar irrasyonel bir davranış içerisinde mi?

Eğer diğerkâmlık rasyonel olmayan bir davranış ise sahi rasyonel davranış nedir?