Çin ve Endonezya, 10 Yıl Aradan Sonra Ortak Askeri Tatbikatlara Yeniden Başladı
2024 Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde zafer kazanan Endonezya Savunma Bakanı Prabowo Subianto, başkan seçilmesinin ardından ilk yurtdışı ziyaretini Çin’e gerçekleştirdi. Çin Cumhurbaşkanı Xi Jinping tarafından Büyük Halk Salonu'nda sıcak bir şekilde karşılandı.
İki ülke arasındaki derinleşen ikili ilişkileri vurgulayan bu ziyaret, güçlü ekonomik ilişkiler ile etkileşimlerini ön plana çıkardı. Bu güçlü bağlantılara rağmen, Endonezya ile Çin arasındaki askeri ilişkiler nispeten düşük seviyede kalmış ve devletler arasındaki savunma işbirliğinin önemli bir unsuru olan ikili askeri tatbikatlar, Kuzey Natuna Denizi'ndeki anlaşmazlıklar nedeniyle 2015 yılında durdurulmuştu.
Ancak, 13 Ağustos 2024 tarihinde Çin-Endonezya ortak dışişleri ve savunma diyalogu sırasında, her iki ülkeden üst düzey yetkililer ortak askeri tatbikatlara yeniden başlanmasına karar verdi ve böylece savunma işbirliklerini canlanmasına neden oldu.
Bu tatbikatlar henüz yapılmamış olsa da, yaşanan gelişme önemli bir soruyu gündeme getiriyor: Endonezya ve Çin neden ortak askeri tatbikatlarına yeniden başlıyor?
Endonezya için askeri tatbikatlar, Güneydoğu Asya'daki artan jeopolitik gerilimler arasında "Aktif ve Serbest" dış politikasını sergilemenin bir yolu olarak görülüyor. ABD öncülüğündeki askeri tatbikatlarda bölgedeki önemli bir katılımcı olan Endonezya'nın, Çin ile ikili askeri tatbikat yapma kararı, hem ABD'ye hem de Çin'e devam eden jeopolitik çekişmede tarafsız kalacağına dair net bir sinyal gönderiyor.
Öte yandan, Çin askeri tatbikatları Endonezya ile güven inşa etmek için kullanmak istiyor, çünkü Endonezya genellikle ASEAN’ın fiili lideri olarak görülüyor ve Güneydoğu Asya devletlerini bir araya getirme ve bölgesel güvenlik dinamiklerini etkileme konusunda oldukça etkili bir aktör olarak görülüyor.
“Aktif ve Serbest” Dış Politikası
Endonezya’nın 1949’da bağımsızlığını kazandıktan sonra oluşturduğu “Aktif ve Serbest” dış politikası, bölgesel ve küresel istikrarı teşvik etmek amacıyla aktif bir diplomasi yürütürken, aynı zamanda tarafsızlığı vurgulamaya devam etmiştir. Bu ilke, Endonezya'nın tarihî deneyimlerinden şekillendi; bunlar arasında 1000'li yıllardaki Chola-Majapahit çatışmaları, Hollanda kolonizasyonu, II. Dünya Savaşı sırasında Japon işgali ve Soğuk Savaş dönemi ABD ve Sovyetler Birliği arasındaki dinamikler bulunmaktadır.
2007'den önce, Endonezya büyük güçlerle, ABD dahil, ikili askeri tatbikatlardan kaçındı çünkü yabancı askerleri ağırlamaktan hoşlanmıyordu ve bu tutum, sömürge geçmişine dayanıyordu. Ancak Soğuk Savaş'ın ardından, Endonezya ABD ile ortak tatbikatlara başladı; bu, 2007'den beri her yıl yapılan "Garuda Shield" tatbikatlarıyla örneklenmiştir ve barış güçlerini güçlendirmeyi hedeflemektedir.
Aynı zamanda bu tatbikatlar, BM Barış Gücüne en büyük altıncı katkıda bulunan Endonezya için kritik önem taşımaktadır. Endonezya'nın ABD ile yaptığı ortak tatbikatlar, gerçekçi savaş deneyimi sağlar, adalar savunması için askeri teknolojiye erişim sunar ve insani yardım ile afet yardım (HADR) çabalarını güçlendirir. Bu bağlamda “Aktif ve Serbest” politikası çerçevesinde, Endonezya 2007'de Çin ile ortak askeri tatbikatları içeren bir savunma işbirliği anlaşması imzaladı. 2011'den 2014'e kadar, Endonezya Ordusu (TNI-AD) ile Çin Halk Kurtuluş Ordusu (PLA) yıllık “Keskin Bıçak” terörle mücadele tatbikatları gerçekleştirdi.
Endonezya ile Çin arasındaki ortak askeri tatbikatların yeniden başlaması, iki ana amacı gerçekleştirmeyi hedefliyor. İlk olarak, Endonezya, ABD öncülüğündeki Super Garuda Shield tatbikatlarına katılımının, doğal afetler gibi geleneksel olmayan güvenlik tehditlerine karşı yetenekleri güçlendirmeye ve BM Barış Gücü operasyonlarını geliştirmeye odaklandığını Çin’e güvence vermek istiyor. İkinci olarak ise Çin ile ortak tatbikatlara yeniden başlatarak, Endonezya, ABD’ye tarafsız kaldığını ve iki büyük güç arasında taraf seçmeyeceğini sinyalini veriyor.
Çin’in Motivasyonları: Güven İnşa Etmek ve Bölgesel Gerilimleri Azaltmak
Çin’in Endonezya ile ortak askeri tatbikatlara yeniden başlama ilgisi, güven inşa etme arzusundan kaynaklanıyor. 2024 Güneydoğu Asya Durum Raporu’na göre, Endonezyalı katılımcıların neredeyse %57’si, Kuzey Natuna Denizi’ndeki ikili deniz anlaşmazlıkları, daha geniş Güney Çin Denizi’ndeki gerilimler ve Çin’in Endonezya siyasetine müdahale ettiği yönündeki tarihî şüpheler nedeniyle Çin’in bölgesel etkisinden endişe duyduklarını ortaya koyuyor. Çin’in artan özgüveni, Güneydoğu Asya devletlerini Çin’e karşı denge oluşturmak amacıyla ABD askeri varlığını karşılamaya yönlendirmiş ve bu durum potansiyel bir (sıkıştırma) endişesi yaratmıştır.
Çin 2015'ten bu yana Endonezya ile ikili askeri tatbikatlar gerçekleştirmemiş olsa da, Endonezya’nın Çok Taraflı Deniz Komodo tatbikatlarına katılımı, her iki ülkenin korsanlık ve doğal afetler gibi konularda işbirliği yaparak güven inşa etmelerinde önemli olmuştur.
Endonezya ile ortak askeri tatbikatlar yoluyla güven inşa ederek Çin, deniz sınırı anlaşmazlıklarını komşularıyla ikili olarak çözmeyi hedefliyor. Geleneksel olarak Güneydoğu Asya devletlerini Çin’in güvenli yaklaşımına karşı bir araya getirebilen Endonezya, bu liderliği Eylül 2023'te "ASEAN-Dayanışması" tatbikatını başlatarak gösterdi. Bu tatbikata Çin’in en yakın partneri olan Kamboçya da dahil olmak üzere altı ASEAN devleti katıldı. Tatbikat, Güney Çin Denizi anlaşmazlıkları ortasında ASEAN’ın birliğini ve uluslararası hukuka bağlılığını sergiledi.
Çin’in ikili müzakereleri tercih etmesine rağmen, ASEAN dayanışması Çin’i blok olarak ASEAN ile iletişim kurmaya zorlar. Bu nedenle, Endonezya ile güven inşa ederek, Çin, iddia sahibi olmayan devletlerin etkisini daha düşük seviyeye indirmeye ve deniz sınırı anlaşmazlıkları üzerindeki ikili müzakerelerde etkisini sürdürmeyi umuyor.
Ortak Askeri Tatbikatların Yeniden Başlatılması Ne Anlamına Gelir?
Çin ile Endonezya arasındaki bekleyen askeri tatbikatların ayrıntıları henüz kesinleşmemiş olsa da, analistler bu tatbikatların korsanlık ve terörle mücadele gibi düşük seviyeli ve küçük ölçekli geleneksel olmayan güvenlik konularına odaklanmasını bekliyor.
Endonezya için, Çin ile ortak askeri tatbikatlara yeniden başlanması, artan büyük güç rekabeti arasında “Aktif ve Serbest” dış politikasını güçlendirecektir. Bu yaklaşım, Endonezya'nın dengeli bir duruş sergilemesine ve karmaşık jeopolitik gerilimleri yönetme yeteneğini göstermesine olanak tanır. Ancak, Kuzey Natuna Denizi ve Güney Çin Denizi'ndeki devam eden bölgesel gerilimler, bu tatbikatların tam olarak yeniden başlamasını karmaşıklaştırabilir, çünkü bu gerilimler Endonezya'nın ekonomik gelişimi için hayati öneme sahip bölgesel istikrarı tehlikeye atmaktadır.
Çin için, Endonezya ile askeri tatbikatlara yeniden başlanması, güven inşa etmeyi ve bölgesel gerilimleri ele almayı amaçlayan stratejik bir hamledir. Bu, Çin’in ikili ilişkileri güçlendirme ve bölgesel anlaşmazlıkları azaltma yönündeki daha geniş stratejisinin bir yansımasıdır.
ASEAN için, Endonezya'nın Çin ile ortak tatbikatlara yeniden başlaması, daha işbirlikçi bir bölgesel güvenlik düzenine katkıda bulunabilir. Bu işbirliği, özellikle acil geleneksel olmayan güvenlik sorunlarının ele alınmasında değerli olup ve potansiyel olarak daha az gerilimli bir bölgesel güvenlik ortamının temelini atabilecektir.
