Japonya, Rusya ve Kuril Adaları

Japonya’nın Hokkaido Adası’nın kuzeydoğusundan, Kamçatka Yarımadası’na doğru sıralı bir vaziyette uzanan Kuril Adaları, Japonya ve Rusya arasında yıllardan bu yana süregelen uluslararası bir ihtilafa sebep olmuştur. Ohotsk Denizi ve Pasifik Okyanusu arasında yer alan bu takımadalar, geçtiğimiz hafta içi Rusya tarafından tank ve top birliklerinin müşterek bir tatbikatı ile tekrar gündeme geldi. Japonlar için bu mesele Kuzey Adaları Sorunu olarak ele alınmakta   (北方領土問題 Hoppō Ryōdo Mondai), Hokkaido Prefektörlüğü’ne bağlı olarak kabul edilmektedir.

Tek başına bu isimlendirme dahi Japonların Kuril Adalarını anavatanlarının ayrılmaz bir parçası olarak gördüğünü göstermektedir. Öte yandan, tarihi perspektiften Sahalin ve Kuril Adaları’nın yerlilerinin de Hokkaido Adası’nın da yerlileri ve Japon yasalarınca azınlık olarak kabul edilen Ainular olduğu bilinmektedir.

Esasen Japon balıkçılar Sahalin Adasının güneyine, Rusların Adanın kuzeyine girişinden (1853) daha önce gelmişlerdir. İki yıl sonra 1855’de yapılan antlaşma gereği Ada’nın yönetiminde Ruslar ve Japonlar yarı yarıya söz sahibidir. 1875 yılına gelindiğinde ise Ruslar Kuril Adalarını tamamen Japonlara bırakarak, Sahalin Adasının tamamında egemen olmuşlardır.

Batıda Osmanlı-Rus Savaşı’ndan yaklaşık otuz yıl sonra, Pasifik cephesinde Rusları mağlup etmeyi başaran Japonlar (1905), bu zaferleri ile sadece Osmanlı’nın dikkatini çekmekle kalmadı, dönemin ileri teknolojisi ile öne çıkan Batılı bir güç karşısında bir Doğu ülkesinin zaferi pek çok dünya ülkesinin de dikkatini celbetti.

Ancak, ABD-Japonya arasında imzalanan San Francisco Barış Antlaşmasına (1951 imza; 1952 yürürlük) ait resimde de görülebileceği üzere Japonya, Kuril Adalarındaki hak iddialarından vazgeçmektedir. Dahası, maddenin devamında Sahalin Adalarından da bu kapsamda Japonların feragati söz konusudur. Lakin San Francisco Barış Antlaşması ya da devamında hiçbir antlaşma Kuril Adalarını Ruslara bırakmamıştır. Japonların temelde itiraz ettiği husus ise budur.  

Öncesinde Japonlar, 1905 yılında Ruslar ile ABD’nin New Hampshire eyaletinin Portsmouth şehrinde imzaladığı “Portsmouth Barış Antlaşması” gereği Sahalin Adası’nda 50. Paralelin güneyini elde etmişti. 46 yıl sonra (1951) imzalanan San Francisco Barış Antlaşması ise             II. Dünya Savaşı mağlubu Japonların elinden Portsmouth ile elde ettiği toprakları da almıştır.

Resim 1: San Francisco Barış Antlaşması 2. Maddesi

Bilindiği üzere, Rusya Deniz Kuvvetlerine ait Pasifik Filosu; Asya anakarasının en doğusunda Vladivostok şehrinde konuşludur. Rusların Doğu Asya’daki siyasi varlığının askeri sigortası konumunda tutulan bu filo bölge ülkeleri için de yer yer bir dış tehdit olarak algılanabilmektedir.

Kuril Adaları tatbikatı, geçtiğimiz hafta ulusal ve uluslararası kamuoyunun gündeminde olsa da, bu tatbikatları Ruslar yıllardan bu yana sürdürmektedirler. Rus Deniz Kuvvetleri ve Rus Kara Kuvvetleri unsurları tatbikatlarda yer almaktadırlar. Geldiğimiz noktada, Ruslar adalardaki askeri tatbikata katılan unsurlarının sayısını gittikçe arttırmaktadır.

2020 yılı Aralık ayında ise Rusya’nın Ekim ayında Kuril Adaları’na S-300V4 Hava Savunma Sistemleri konuşlandırdığı ortaya çıktı[i]. Geçtiğimiz Mayıs ayında Rus Sahil Güvenlik unsurunun Japon balıkçı teknesini “yasadışı balıkçılık” iddiası ile alıkoymasının ardından[ii]; Temmuz ayına gelindiğinde Rus Başbakan Mikhail Mishustin’in Kuril Adaları’nı ziyareti, Japonya tarafında tansiyonu gitgide arttırdı.[iii] Rusya, öte yandan, elinde tuttuğu adaların ekonomik olarak da geliştirmek için geride bıraktığımız günlerde, Kuril Adaları’nda Serbest Ticaret Bölgesi (Tax-Free Zone) kurarak yatırımcılara 10 yıl vergi muafiyeti sözü verdi[iv].

Japonya ise, kendi toprağı olarak kabul ettiği bu bölgede “başka” bir ülke tarafından yapılan bu tatbikatları muhtelif yollar ile ve defaatle protesto etmektedir.

Tüm bu bilgilerin, tarihsel arka planın ve özellikle de 1875 yılında yapılan karşılıklı mutabakatın belirttiği üzere Rusların Sahalin’deki egemenliği ve Japonların Güney Kuril Adaları’ndaki ısrarı makuldür. Çünkü Ruslar, Güney Kuril Adaları bölgesine ilk kez 1945 yılında Japonya’nın USS Missouri (ABD’ye ait ve şu an Pearl Harbour’da demirli) savaş gemisinde ABD’ye teslim olduğu antlaşmadan sadece beş gün evvel gelmişlerdi.

2012-2020 arası Başbakanlık görevini ifa eden Shinzo Abe döneminin sonlarına doğru Rusya ile ilişkileri normalleştirme yönünde mesajlar verilmiştir. Önümüzdeki hafta görevde ilk yılını dolduracak olan yeni Başbakan Yoshihide Suga basına verdiği demeçlerde Rusya ile sorunları çözme sinyalleri verse de, henüz bir sonuç alınamamıştır.

56 ada ve adacık ile irili ufaklı sayısız kayalıklardan oluşan Kuril Adaları’nın da sebep olduğu anlaşmazlıklar sebebiyle Rusya ve Japonya, II. Dünya Savaşı’ndan sonra hala bir barış antlaşması imzalayamamışlardır. Her iki ülke kamuoyu da sorunun kendi lehlerine çözülmesi yönünde bir beklenti içerisindedirler.

Resim 2: Kuril Adaları ve Sahalin Adası

Kaynak: tr.erch2014.com/

[i] https://www.japantimes.co.jp/news/2020/12/02/national/russia-s-300-missiles-disputed-islands/

[ii] https://www.japantimes.co.jp/news/2021/05/29/national/russia-japan-fishing-boat/

[iii] https://www.japantimes.co.jp/news/2021/07/26/national/etorofu-russia-visit/

[iv] https://www.rt.com/business/533827-russia-kuril-islands-tax-free/