JIANG ZEMIN: Çin’in Dönüşümünde Önemli Bir İsim

Bu yazı 10/12/2022 tarihinde yayınlanmıştır.

*Dr. Gökberk DURMAZ/Uluslararası İlişkiler ve Dış Politika Analizi Uzmanı

Aralık 1978’de düzenlenen ÇKP 11. Merkez Komite 3. Genel Kurulu’nda Çin’in aşırı merkezileşmiş ekonomi yönetiminde köklü reform yapılması, acilen sosyalist modernleşme yoluna sokulması, reform ve dışa açılma politikası izlenmesi kararlaştırılmıştı. Devlet başkanı Deng Xiaoping ile 1978 yılında başlayan dışa açılma ve reform politikası hem ülkeyi kapsamlı olarak değiştirdi hem de kısa sürede tüm dünyayı büyük ölçüde etkilemeyi başardı.

Deng Xiaoping ile başlayan açılım politikalarının takipçilerinden ve en önemli uygulayıcılarından birisi de 1993-2003 arası Çin devlet başkanlığını üstlenen Jiang Zemin’di. 30 Kasım 2022’de hayatını kaybeden Zemin’in, Çin’in küresel anlamda bir güç olmasında ciddi katkıları oldu.

1993-2002 yılları arasında Çin Halk Cumhuriyeti Devlet Başkanlığı ve Çin Komünist Partisi Genel Sekreterliği yapan Jiang ZEMIN; Çin Halk Cumhuriyeti’nin 21. yüzyıla girerken küresel bir aktör olarak karşımıza çıkışında pek çok kırılma anını yönetti. Çin’in yakın döneminde önemli karizmatik liderlerinden birisi idi. Bu görevlerinin yanı sıra Zemin, Çin Merkezi Komisyon Başkanlığını da 1989 yılından 2004 yılına kadar 15 yıl boyunca sürdürdü.

Doğduğu 1926 yılında Çin, Japon işgali altında idi. Bu sebeple küçük yaşlarından itibaren bölgesel ve küresel siyasete muhatap olmak zorunda kaldı. Japon işgali altındaki Nanjing’de elektrik mühendisliği okuduğu üniversite yıllarında Çin Komünist Partisi üyesi oldu. Sonraki yıllarda aldığı mühendislik eğitiminin de katkısı ile Çin Komünist Partisi ve Çin Devleti için önemli bir teknokrat-politikacı olacaktı.

1970 yılında Çin merkezi yönetim ofislerinden biri olan 1. Makine Sanayi Bakanlığı’nın Dış İlişkiler biriminde başkan yardımcısı oldu ve Romanya Sosyalist Cumhuriyeti’ne gönderildi.

1982 yılına gelindiğinde ise Zemin, Politbüro üyelerini de seçen; ÇKP’nin Merkezi Komite üyesi oldu. 1985 yılında Zemin, Şanghay Belediye Başkanı; 1987 yılında ise daha üst bir makam olan Şanhgay Parti Sekreteri ve Politbüro üyesi olarak siyasi kariyerindeki yükselişe hızla devam etti. Bu yükselişi sırasında özellikle de Şanghay Belediye Başkanlığı Zemin’in tanınırlığı açısından çok etkili oldu. İlerleyen süreçte de Şanghay’ın yeri, Zemin için hep farklı oldu.

1989 yılında ise Tiananmen olaylarının hemen ardından ÇKP Genel Sekreteri oldu. Pekin’in Tiananmen Meydanı 15 Nisan-5 Haziran 1989 tarihleri arasında ÇKP yönetimini protesto eden, aydınların, öğrencilerin ve diğer sivil unsurların gösterilerine sahne oldu. Protestolar, ÇKP yönetimince (parti içi ihtilaflara rağmen) oldukça kanlı bastırıldı. Meydanda ve meydana çıkan sokaklarda yüzlerce insan hayatını kaybetti. Bu süreçte, Şanghay Parti Sekreteri olan Zemin’de, Şanghay’da görece daha cılız olan protestoları bastırmak için sert tedbirler uyguladı. Belki de bu tutumunun da katkısı ile protestoların akabinde ülkedeki iki en önemli makamdan biri olan Çin Komünist Partisi Genel Sekreterliği’ne getirildi.

1993 yılına gelindiğinde ise Zemin, Çin Halk Cumhuriyeti Devlet Başkanlığına seçildi. 2003 yılına kadar olan 10 yılı aşkın hizmeti süresinde pek çok tarihi ana liderlik etti.

Zemin iktidarında, 1997 yılında, 1841 yılından bu yana İngiliz kolonisi olan Hong Kong (bir dönem Japon işgaline de uğradı) Çin Halk Cumhuriyeti’ni bağlı bir özerk bölge olarak ilan edildi. Bugün Hong Kong’u Çin’in ayrılmaz bir parçası olarak gören Pekin yönetimi ile koloni döneminden bu yana yaşam şartları Çin anakarasına göre önemli ölçüde farklılaşan, dilleri ve kültürleri İngilizler tarafından değiştirilen ve dönüştürülen Hong Kong’un arasındaki ihtilaf oldukça sert gösterilerle devam etmektedir. Öyle ki, pandemi öncesinde Hong Kong havalimanındaki uçuşlar da bu gerekçelerle durdurulmuştu.

1999 yılında, 1887 yılından bu yana bir Portekiz kolonisi olan Macau yine Başkan Zemin döneminde Çin anakarasına bir özerk bölge olarak katıldı. Bugün Macau turizm ve kara para gelirleri ile Çin ekonomisi için önemli bir bölgedir.

Zemin iktidarında 2001 yılına gelindiğinde, Çin yine kendisi ve dünya ekonomisi için kritik bir kararla Dünya Ticaret Örgütü’ne katıldı. Çin’in DTÖ’ne katılımı ile birlikte ülkenin komünist ideolojiden pazar ekonomisine geçeceğine yönelik beklentiler özellikle de Batı bloğunda “Çin, Dünya’ya kapılarını açıyor” şeklinde sloganlaşmıştı. Esasen, Çin’in bugünkü ticari hacme ulaşmasında kapitalist ekonominin enstrümanları, karşılıklı ticaret ve çifte vergilendirmelerin kaldırılması antlaşmaları ile birlikte DTÖ üyeliği de önemli bir yere sahipti.

Ancak sonuç, Batı’nın hesapladığından farklı bir şekilde tezahür etti. Çin liberal ekonominin araçlarını kullanarak uygun maliyetli kitlesel üretimine yıllarca hız kesmeden devam etti. Lakin bunu yaparken ÇKP’nin hâkim otoriter siyasi ajandasından ödün vermedi. Oysa ki Batı, Çin’deki ekonomik değişmeden çok süratli bir şekilde yönetimin siyasi ajandasını ve sosyal hayatı dönüştüreceğini düşünüyordu. Gelinen noktada Çin Batı’ya ait enstrümanlarla Batı’yı hırpalamakta, sarsmakta ve endişelendirmektedir. Jiang Zemin’in Çin’in bugünlere gelmesinde etkisi oldukça önemlidir. Zemin, Çin’i 21.yüzyıla taşırken hem dünya ile kaçınılmaz iletişimini tesis etti hem de Çin Komünist Partisi’nin hakim yaklaşımlarından mümkün olduğunca ödün vermedi.

2003 yılında Çin Devlet Başkanlığı koltuğunu yeni Çin Komünist Partisi Genel Sekreteri Hu Jintao’ya bırakan Jiang Zemin, emeklilik sonrası dahi ÇKP’nin akıl hocalığına devam etti. 30 Kasım 2022 tarihinde ise Çin Devleti, Jiang Zemin’in 96 yaşında hayatını kaybettiğini kamuoyuna duyurdu.