[2019’da Cumhurbaşkanlığından istifa ederek kendi seçtiği halefine (Kasım Comart Tokayev) koltuğu devreden Nursultan Nazarbayev’in 2021 sonunda iktidar partisi liderliğini bırakmasının ardından düzenlenen ilk genel seçim, 19 Mart 2023 Pazar günü gerçekleştirilmiştir.]

19 Mart 2023’te Kazakistan’da gerçekleştirilen genel seçim bir anlamıyla ülkenin siyasal yaşamında süregelen bazı değişim süreçlerini yansıtmıştır. Aslında bu seçim bir erken seçimdir. Bir önceki seçimin 2021 yılında gerçekleştiği göz önüne alınırsa, bu seçimin beş yıllık görev süresi tamamlanmadan erken bir vakitte gerçekleştiği anlaşılacaktır. Erken seçim kararı meclis tarafından değil, Cumhurbaşkanı Tokayev tarafından alınmıştır. Aslında Kazakistan’da seçimlerin erkene alınması son dönemde çok yaygın bir uygulamadır. 2022 yılındaki Cumhurbaşkanlığı seçimi de 2019’da Tokayev’in ilk seçiminin ardından dönem tamamlanmadan erken seçim olarak yapılmıştır. Zira Nazarbayev’in istifasının ardından gerçekleşen 2019’daki seçim de bir erken seçimdir. Geçmişte 2016 yılında meclis, 2015 yılında cumhurbaşkanlığı, 2012 yılında ise hem meclis hem de senato için erken seçim yapılmıştır. Tüm bunlar ışığında ülkede 2021 Genel Seçiminin zamanında yapılan tek seçim olduğu söylenebilir.

Nazerbayev’den Sonra

Nazarbayev’in liderliği bırakmasının ardından Nur-Otan Partisi adını değiştirme kararı almıştır. “Emanet” (Kazak Türkçesiyle Amanat) adının seçilmesinin Partinin ve ülkenin kurucu liderine bir nazire olup olmadığını kesin olarak tespit etmek mümkün değildir. Öte yandan Nazarbayev’in ayrılmasından sonra Partinin adını değiştirme kararı alması, bir anlamıyla Partinin Nazarbayev’in mirasından uzaklaştığı şeklinde değerlendirilebilir.

Henüz iki yıldır görevde olan bir meclisin cumhurbaşkanının tasarrufu ile erken seçime gitmesi dikkat çekicidir. 2021 seçimine Nazarbayev’in liderliğinde giren Partinin hakim olduğu Meclisin, Nazarbayev’in ardından ilk kez ondan bağımsız olarak girilen seçimle yenilenmesi, Nazarbayev’in iktidarı devretme sürecinin –veya Kazakistan’da iktidarın değişim sürecinin- son halkası olarak değerlendirilebilir. Bu seçime yüklenebilecek anlamlardan biri budur.

Daha Çok Partili Hayat ve Kazakistan’ın En Demokratik Seçimi

Emanet Partisi 2016 Genel Seçiminde %82, 2021 Genel Seçiminde %71, 2023 seçiminin sonuçlarına göre ise yaklaşık %54 oranında oy almıştır. İktidar Partisinin oylarındaki bu düşme eğilimine paralel olarak seçimlere katılım oranı da düşmektedir. 2016 Seçimine %77, 2021 Seçimine %63, bu seçime ise %53 katılım olmuştur. Özellikle büyükşehirlerde katılım düşük seyretmektedir. Ülkede en düşük katılım oranı sergileyen yerler olarak Almatı’da seçmenlere katılım yaklaşık %41 olurken, Astana’da yalnızca %23 katılım olmuştur.

Seçim; AGİT[1], BDTPAM[2] ve TÜRKPA[3] seçim gözlem heyetleri tarafından izlenmiştir. AGİT gözlemcilerinin raporunda; geçmiş seçimlere nazaran daha olumlu bir görünüm sergilendiği ve seçmenlere daha fazla seçme imkânı tanındığı belirtilirken, özgürlük ve seçilme hakkı bakımından kısıtlamaların devam ettiğini ifade edilmiştir. Bu seçimin bağımsız Kazakistan tarihinin en demokratik ve çoğulcu seçimi olduğunu söylemek mümkündür.

2016 ve 2021 seçimlerinde mecliste üç parti temsil edilirken, mevcut seçim sonuçlarına göre %5’lik barajı geçen altı parti bulunmaktadır. Altıncı sıradaki “Ulusal Sosyal Demokrat Parti” barajı küçük bir farkla geçmiştir.

-Emanet (Emanet-eski Nur-Otan Partisi): % 53,9 (62 vekil)

-Avıl (Köy) Partisi: % 10,9 (8 vekil)

-Respublika: % 8,59 (6 vekil)

-Ak Jol (Ak Yol): % 8,4 (6 vekil)

-Kazakistan Halk Partisi: % 6,8 (5 vekil)

-Ulusal Sosyal Demokrat Parti: % 5,2 (4 vekil)

Son Söz Yerine

2023 Seçimi farklı bakımlardan Kazakistan’da dönüşüm süreçlerini sergilemektedir. Nursultan NAZARBAYEV’in partiden ayrılmasından ve 2022 Ocak ayındaki olaylardan sonra iktidar partisi Emanet’in oyu düşmüştür. Aynı zamanda bir önceki seçimde ortaya çıkan gerileme de hız kazanmıştır. Bu nedenle Hükümet tarafından seçmenlerin kazanılmasına dönük daha yoğun çabaların önümüzdeki dönemde sarf edilmesi zorunluluktur. Son üç seçimdeki eğilimle oyların düşmeye devam etmesi halinde iktidar partisinin meclis çoğunluğunu kaybetmesi muhtemeldir.

İktidar partisinin oylarındaki düşüşün nedenleri farklı şekilde açıklanabilirse de, Nazarbayev’in partiyi bırakmasının onun karizmatik kişiliğinin partiye sağladığı bir avantajı da ortadan kaldırdığı düşünülebilir. Aynı zamanda Nazarbayev’in liderliği bırakmasının ardından Parti de adını değiştirme kararı almıştır, böylece Parti de Nazarbayev’in mirasından uzaklaşmıştır. Öte yandan parti adının “Emanet” olarak seçilmesinin belirsiz de olsa Partinin ve ülkenin kurucu liderine bir göndermeyi çağrıştırdığı yukarıda belirtilmişti. Parti yönetiminden ayrılan Nazarbayev’in ardından ilk kez ondan bağımsız olarak girilen seçim, Nazarbayev’in iktidarı devretme sürecinin son halkası olarak değerlendirilebilir.

Kazakistan’da seçimlere katılım oranının düşme eğiliminin devam etmesi dikkat çekicidir. Bilhassa ülkenin en büyük iki şehrinin en düşük iki katılım oranını sergilemesi kayda değerdir. Ülkenin başkentinde yalnızca %23’lük katılım olması seçmenlerin katılmama davranışının yaygınlaşması üzerinden dikkat çekmektedir. Kazakistan’da seçimlere katılımın geçmişten beri kademeli olarak düşmesi, eğilim böyle devam ederse gelecekte katılım oranının %50’nin altında gerçekleşebileceğine işaret etmektedir. Bu seçimin farklı bir boyutu da, bazı bölgelerde dar bölge / tek sandalye seçim sisteminin uygulanmış olmasıdır ki bu da ayrı bir incelemenin konusu olarak ele alınabilir.

Son olarak, mecliste temsil edilen partilerin sayısının iki katına çıkmasının ülkede çok sesliliğe katkı sağlaması mümkündür. Ancak barajı geçen mevcut partilerin sert bir muhalefet vaat etmediği, daha sert muhalefet çizgisinde olan bir partinin seçimlere girmesinin yetkili makamlar tarafından engellendiği iddia edilmektedir.

[1] Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı

[2] Bağımsız Devletler Topluluğu Parlamentolar Arası Meclisi

[3] Türk Devletleri Parlamenter Asamblesi