Kripto para, takas işlemlerinde kullanılabilen, tamamen dijital, şifrelenmiş, sanal para birimidir. İlk kripto para olan Bitcoin. 2008 yılında piyasaya sürüldü. Hikâyesi de ilginç, ilk alışverişi 2010 yılında iki pizza için 10 bin Bitcoin verilmesiyle oldu. Bugünkü yarım milyon dolar.

Kripto paraların çok fazla çeşidi var. Bunlar sanal para birimi olduğundan TL, Euro, Dolar gibi basılı, fiziki halde değiller ve bilgisayar kaydı olarak işlem görüyorlar. Basılı paralardaki gibi devlet itibarıyla değer kazanmıyor, piyasadaki anlık arz ve taleple değeri oluşuyor.

Kripto Para Teknolojisi: Blockchain

Normalde ödeme sistemini güvenilir kılan şey nedir? Aynı paranın iki kere harcanmaması. Bunun içinde geleneksel yöntemde yapılan işlemlerin kaydını tutan merkezi bir aracı (bankalar) vardır. Merkezsizleştirilmiş bir ağda ise bu kripto paralarda Blockchain teknolojisi mevcut.  

Blockchain, diğer internet sistemlerinin tüm datalarını bir merkezde toplamak yerine birden fazla cihaz veya bilgisayara dağıtan bir sistem. Sistem herhangi bir merkeze veya kişiye bağlı değil ve işlemler dışarıdan yapılacak bir müdahaleye tamamen kapalı.

Normalde bir para transferinde arada banka oluyor. Hem sizin bilgilerinizi hem de karşının bilgilerini kontrol ediyor. Bunun için de komisyon alıyor. Siz de güvenli bir şekilde para transferinizi gerçekleştirmiş oluyorsunuz. Burada taraflar arasındaki güveni sağlayan aslında banka olmuş oluyor. Parayı veren ile parayı alanın doğruluğu teyit edildi. Şu ana kadar sorun yok. Peki aradaki kuruluşla ilgili bir sıkıntı olursa ne olacak? Yani bankayla ilgili bir problem olursa?

Blockchain bunun önüne geçiyor. Transferin doğrulama işlemini banka değil de milyonlarca bilgisayar yapıyor ve bunu çok hızlı yapıyor. Blockchain’de kontrol şeffaf. En önemli özelliği evet merkezsiz ve dağınık bir sistem var ancak bu bozulamaz ve hacklenemez. Hem herkes erişebiliyor hem de kimse sistemi hackleyemiyor.  

Peki bu nasıl mümkün? Gerçekleştirilen her işlemin Blockchain ağında bir karşılığı var ve yapılan işlemler blokları doldurduğunda yeni bir blok oluşuyor, bu bloklar birbirine bağlı ve her yeni blok kendisinden önceki blokların kodlarını da barındırıyor. Dolayısıyla kodu kırabilmek için bu işlem defterindeki milyarlarca koda erişmeniz lazım bu da mümkün değil.  Bu arada her bir kripto parada kullanılan Blockchain teknolojisi de farklı.

Üretim

Kripto para madenciliğini yaparken bilgisayarın ekran kartı kullanılıyor. Burada önemli olan husus kullanılan bilgisayarın ekran kartının güçlü olması gerekliliği. Her bir kriptonun üretimi farklı. Üretirken elektrik maliyetine de katlanmanız lazım. Mesela, geçtiğimiz sene İskandinavya bölgesinde elektrik fiyatları düşünce kripto madenciliği yapanlar oraya yönelmişlerdir.

Kripto Para Türleri

Kripto paralar coin ve token olarak ikiye ayrılıyorlar. İkisi de kripto para birimi ancak her bir coinin kendi blockchain teknolojisi varken, token halihazırdaki mevcut bir blockchain üzerine inşaa edilmiş, kendi blockchain teknolojisi yok. Token’ı bir sinema bileti olarak düşünürseniz, bu bilet ile sadece sinemaya girebilirsiniz. Coin ise para değişim aracı. Paradan farkı, fiziksel olarak bir varlığa sahip değil. Coin, kripto veya dijital para olarak diye de adlandırılıyor.

Projeler

Kripto paranın bir projesi var. Örneğin Chiliz. Chiliz, özellikle spor dünyasında kullanılan, bir kripto para birimidir.  Ethereum ağı üzerinde oluşturulan bir ERC-20 token’ıdır ve taraftar token’ları satın almak için kullanılabilir. Barcelona, Juventus, Galatasaray, Trabzonspor gibi kulüplerle ortaklığı var. Amaç; taraftarların kulüp kararlarında söz hakkı sahibi olması.

Diğer yandan bu noktada değerlendirilmesi gereken öne çıkan bir sistemde NFT. (N)on-(F)ungible (T)okens, olarak bilinen ve ‘Takas Edilemez Jetonlar’ anlamına gelen NFT, sanat eseri, resim video, ses kaydı gibi süreçleri bu birime çevirerek satış sağlama imkânı tanıyor. NFT’ler satın alan kişilerin sahipliğini tescil eden dijital sertifika görevi görüyor ve o eserin orijinali sizin anlamına geliyor.

Altcoin

Bitcoin’e alternatif olarak farklı isimlerde ve farklı işlevlerdeki coinlere altcoin diyoruz. Örnek Ethereum. Peki Ethereum’un avantajları ne? Likiditesi yüksek, uygun fiyatlı madencilik hizmetleri sağlanıyor, çıkarılan altcoinler sayesinde piyasa daha da hareketleniyor. Ethereum’un  dezavantajları ne olabilir? Bu noktada güçlü dalgalanmalar yaşanabilir, bu da kaybın yüksek olması demektir. Popüler değilse en ufacık bir senaryoda yok olup gidebilir.

Kripto Paranın Avantajı

Maksimum üretilebilme kapasitesi belli. Yani arzı sabit. Bu da kağıt paraya nazaran avantaj sağlıyor. Mesela, teknik olarak Bitcoin en fazla 21 milyon üretilebiliyor. Bunun şu ana dek 18 milyona yaklaştığı konuşuluyor. Bitcoin’e mega coin dersek binlerce alt coin var. Peki bunların hepsi güvenilir mi? Asla değil, birçoğu dolandırıcı, birçoğu kısa vadede batacak. O yüzden dikkatli olmak lazım. Reel paralardan en belirgin üstünlüğü ise herhangi bir ülkenin merkez bankasına bağlı olmadığı için hiçbir ülkenin ekonomik durumundan etkilenmiyor oluşu. Ayrıca kime ait olduğu bilinmediği ve bir merkezi otorite tarafından izlenip denetlenmediği için hesapların dondurulması, hesaplara el konulması söz konusu değil.

Kripto Paranın Dezavantajı

Kimlik bilgilerinin gizliliği, bir otoritenin denetimi altında bulunmayışı, sistemi, her türlü yasa dışı finansal transfer konusuna açık hale getiriyor. Artı, fiyatlarda yaşanan aşırı dalgalanma nedeniyle yatırım yapmak riskli olabiliyor. O yüzden işlem yaparken güvenilir kripto para sitelerini tercih etmekte fayda var.

Kripto para yasal mıdır?

Ülkeden ülkeye değişiyor Türkiye’de yasal bir dayanağı yok ve bu yüzden gerçekleştirilen işlemler herhangi bir resmi otoritenin güvencesi altında değil. Ancak madencilik yapmak suç değil. Elbette ki yasal hale gelirse yönetimi çok daha iyi olur. Türkiye yeni bir düzenlemeye gitti geçtiğimiz günlerde. Bu doğrultuda, 30 Nisan 2021 tarihi itibariyle kripto varlıkların ödemelerde doğrudan veya dolaylı şekilde kullanılmasına yönelik hizmet sunulmayacağı açıklandı.

Vergi

O da ülkeden ülkeye değişiyor. Brezilya, Kanada, Finlandiya, Bulgaristan ve Danimarka’nın vergi düzenlemesi hayata geçirildi.  Hatta Singapur kripto para alışverişlerinden katma değer vergisi dahi alıyor. Ülkemizde de her an hayata geçirilebilir.

IPO

Borsada ilk halka arz IPO olarak bilinir. Kripto parada da ICO diyoruz. Initial Coin Offering. Yani kripto para arzı aslında. Yeni üretilen bir jeton ya da kriptonun, Bitcoin, Ethereum gibi popüler kripto paralar karşılığında satışa sunulma süreci. Satışa sunulan jeton ya da kripto varlıklar, TL, Dolar, Euro üzerinden değil de Bitcoin, Ethereum gibi popüler kriptoparalar karşılığında alınabiliyor. Ama halka arzdan farkı var, o da satın alınan jeton ya da kriptolar sahibine, projeyi yöneten şirkete ortak olmak gibi yasal haklar tabii ki tanımıyor.

Peki ICO şartları nasıl belirleniyor?

Diyelim siz bir kripto para ürettiniz ve satışa çıkarttınız. Neye ihtiyacınız var?  Projeye yatırım yapacak kişi ya da kuruma. Onlar da doğal olarak projenin tüm detaylarını bilmek isteyecektir. Bu yüzden de Whitepaper denilen, projenin çözdüğü problemleri, sunduğu çözümleri, sağladığı avantajları ve teknik detaylarını paylaştığı bir doküman yayımlanır. Bu dokümana herkes ulaşabilmelidir. Projenin web sitesinde, sosyal medyada, forumlarda vs. yayınlanır.