Petrol fiyatları bir süredir aşağı yönde hareket ediyordu. Geçtiğimiz sene bu zamanlarda 60$ civarındaydı bugün 40 dolar civarında.  Ancak mart ayında hatırlarsak 20 dolar seviyelerine kadar gerilemişti. Bundaki sebep, hem pandemi hem de Suudi Arabistan ile Rusya arasındaki fiyat savaşı idi. Mart ayında seyahat kısıtlamaları nedeniyle akaryakıt talebinde hızlı bir düşüş yaşadık ve bunun üzerine OPEC petrol fiyatlarındaki düşüşü dengelemek için üretimde kesinti yapma kararı aldı. Tabii, bu kararın uygulamaya alınması için Rusya’nın onayı gerekiyordu. Rusya ise kesintinin artırılmasını kabul etmedi. Bunun ardından Suudi Arabistan cephesi petrol üretimini artıracağını duyurdu ve ortalık kızıştı; petrol fiyatlarında tarihi sert düşüşler gördük (%30’luk bir geri çekilme).

Mart sonuna geldiğimizde Brent petrolün fiyatı 15 doların altına kadar inmişti. Ardından ABD Başkanı Trump sosyal medya üzerinden Suudi Arabistan ve Rusya'nın fiyat savaşını sonlandırarak üretimi düşürme konusunda anlaşmaya varılacağını beklediklerini duyurdu ve fiyatlar bir miktar toparladı. Bunun detayına indiğimizde, o dönemde piyasada birtakım haberler vardı: Çin’in ülkedeki devlet kurumlarına petrol ucuzken acil durum rezervleri için petrol alımı talimatı verdiği. Trump’ın böyle bir dönemde yaptığı açıklaması oldukça manidar karşılanmıştı.

İlerleyen dönemde Rusya ve Suudi Arabistan kesinti konusunda anlaşmaya vardılar; ancak talebin arz kesintisinin oldukça gerisinde kalacağı endişeleriyle petrol fiyatları 30 doları geçemedi.

Pandeminin birinci dalgasında dünyanın üçüncü en büyük petrol ithalatçısı Hindistan örneğin daha önce üç hafta sokağa çıkma yasağı getirmişti. Şu anda da vaka sayıları bir çok ülkede gitgide artıyor. Bu da akıllara ikinci dalgada ne gibi önlemler alınacak, ekonomiler kapanacak mı, seyahat kısıtları gelecek mi sorularını getiriyor. Gelmese bile insanlar korkudan eskisi gibi seyahat edemiyor. Dolaysıyla özellikle havacılık sektörünün düşük yakıt talebi 2022’ye kadar petrol piyasasını olumsuz etkilemeye devam edecek gibi gözüküyor.

Öte yandan Dünyanın en büyük petrol üreticisi Aramco 2020 yılı ikinci çeyrek net karını açıkladı. Geçtiğimiz yılın aynı dönemine göre %73 kayıp söz konusu. Bundaki en büyük etken aslında azalan talep ve fiyatlardaki düşüş. Ki Aramco diğer birçok uluslararası enerji şirketlerinden çok daha iyi ve güçlü durumda. Dolayısıyla enerji şirketlerinin durumu da çok sorgulanıyor bugünlerde.

Ekim ayına geldiğimizde jeopolitik risklerin de oldukça yüksek olduğunu görüyoruz. Keza, Azerbaycan ile Ermenistan arasında çatışma başladı. Her ne kadar Azerbaycan’dan dünya piyasalarına petrol taşıyan Bakü-Tiflis-Ceyhan boru hattında bir kesinti olur mu endişesi gündeme gelse de pandeminin etkisi daha fazla olduğu için fiyatlarda henüz büyük bir oynaklık olmadı.

Peki, petrol fiyatlarının düşmesi kime yarar ve düşük petrol fiyatlarına hangi ülkeler ne kadar dayanabilir?

Petrol fiyatları düştüğünde petrol ihracatçılarından ithalatçılara servet aktarımı olur, küresel ekonomi canlanır. Örneğin Avrupa ve Japonya’da deflasyon riski olsa da ekonomileri canlanır. Özellikle Çin’in maliyetleri düşer. Böyle bir durumda ABD de kazanır; çünkü petrol tüketiminin üçte birini aslında dışarıdan ithal ediyor. Bunların dışında Türkiye gibi petrol bağımlısı gelişmekte olan ülkeler de kazanır; ithalat faturaları düşer, cari açık azalır, enflasyon azalır, büyüme artar.

Ancak gelir kaynağı enerjiye bağlı olan ülkeler için düşük petrol fiyatları oldukça tehlikeli bir durumdur. IMF’ye göre, Suudi Arabistan bütçesinin dengede olması için petrolün varil fiyatının 78 dolar İran için 124 dolar, Irak için 59 dolar, Libya için 79 dolar, Azerbaycan için ise 48 dolar seviyesinde olması gerekiyor. Rusya’nın bütçesi ise petrol fiyatı 49 dolar seviyesinde iken dengede oluyor.

Rusya, diğerlerine nazaran düşük petrol fiyatlarına daha uzun süre dayanabilecek durumda. Neden? Çünkü döviz rezervleri yüksek. (575 milyar dolar). Suudi Arabistan ise biraz daha dezavantajlı konumda; çünkü bütçesi ciddi açık veriyor. Üstelik sadece düşük petrol fiyatları değil pandemi tedbirleri sebebiyle petrol dışı gelirleri de azaldı ve kamu borcu da giderek artıyor. Bir yandan ise modernleşme kapsamında yeni adımlar atılan ülkede tüm bu gelişmeler bütçesine yansıyor. Ancak yine de 500 milyar dolarlık döviz rezervi var. O da bir süre daha idare edebilir.

Dolayısıyla ülkeden ülkeye farklılık gösterse de düşük petrol fiyatları Orta doğu ekonomilerini sonuçta tehdit ediyor. Böyle gider ve düşük seviye devam ederse bu ülkeler uzun vadede ekonomik yapılarını gözden geçirmek durumunda kalabilirler.