Sinan TAVUKCU

Tüm Yazıları

Rus Kazaklarının Yeniden Paramiliterleştirilmesi

24 Ocak 2022

"Sınır Kazakları doğurdu ve Kazaklar Rusya'yı yarattı"

Lev Tolstoy

Son olarak Dombas bölgesinde ve daha öncesinde Moldovya, Gürcistan, Kırım’da yaşanan çatışmalarda, Sovyet döneminde gözden düşen Rus Kazaklarının bu bölgelerde ayrılıkçılardan yana ve Rusya hesabına silahlı çatışmalara dahil olmaları, Rusya içerisindeki muhalif gösterileri güç kullanarak dağıtmaya çalışmaları, şehirlerde devriye görevi yapmaları gözlerin üzerlerine çevrilmesine neden oldu.

2020 yılında yaptığı Anayasa değişiklikleri ile Çarlık Rusyası kodlarına dönen Moskova’nın, tıpkı Çarların yaptığı gibi, Kazakları “Yakın Çevre”ye müdahalede ve içeride Rus olmayan halkların muhtemel taleplerini bastırmada paramiliter güç olarak yeniden istihdam etmekte olduğu kanaatini güçlendirmektedir.

Bu yazımızda, Rusya içerisinde etnik ve dini çatışmaları tetiklemeye yol açabilecek Kazakların resmi güvenlik güçleri yanında paramiliter unsurlar olarak istihdamı meselesi Kazakların tarihi de göz önünde bulundurularak ele alınmıştır.

Kazakların yapısı

15’inci yüzyılda, Polonya, Litvanya ve Moskova hakimiyet alanında yarı bağımsız, kendi kendini yöneten askeri topluluklar halinde örgütlenmiş Kazaklar yaşıyordu.

Kazaklar farklı etnik grupların bir karışımıydı. Toplumdan dışlanmışlardan, haydutlardan, kaçak kölelerden, özgür savaşçılardan oluşan bir sosyal sınıf olarak ortaya çıkmışlar ve Don, Dinyeper, Volga nehirleri boyunca yerleşmişlerdi. Kazaklara girmek/katılmak için özel ritüeller vardı. Milliyet önemli değildi ama Ortodoks olmak şarttı. Dilleri yoğun bir şekilde Ukraynalılaşmıştı. (Yazıda bahsedilen Kazaklar, Türkistan bölgesinde ağırlıklı olarak Kazakistan'da yaşayan Müslüman Türk Kazaklardan farklıdır ve Müslüman Türk Kazaklarla ilgili değildir.)

Moskovalı ve Polonyalı yetkililer, büyüyen haydut Kazak çetelerini kontrol etmek için Kazak çetelerini sınır birlikleri olarak “Kayıtlı Kazaklar (reistrovi kozaky)” adı altında paralı askerlik hizmetine kaydederek üzerlerinde kontrol sağlamaya çalıştılar. Moskova Devleti’nde ilk merkezi hükümetin ortaya çıkmasından itibaren (15. yüzyıl civarında), Kazak askeri toplulukların bir kısmı bu devletin hizmetine girdi. Bu sırada Kazaklar altı büyük havzada yaşıyordu; Don, Greben (Kafkasya'da), Yaik (orta Ural Nehri üzerinde), Volga, Dinyeper ve Zaporozhian (Dinyeper'ın batısında).

17. yüzyılın ortalarında, daha önce Polonya-Litvanya devletine bağımlı olan büyük Zaporozhian Kazak Ordusu da Rus Çarlığı’na tabi oldu. 17. ve 18. yüzyıllarda, Kazakların geleneksel olarak yaşadığı bütün bölgeler Rusya'nın bir parçası haline geldi.

Çarlık hizmetinde Kazaklar

Kazaklar, Çarlık döneminde Rus İmparatorluğu'na hizmet eden imtiyazlı askeri topluluklar olarak öne çıktılar. Kendilerini ayrı bir etnik grup ve “yerli” Rusların üzerinde bir üst sınıf olarak gördüler. Kazaklara özel toprak mülkiyeti verilmesi, vergiden muaf tutulmaları, silah taşıma hakkı, bir dereceye kadar kendi kendini yönetme hakkı, Çarların tebaa polisliğini yapmakla görevlendirilmeleri, onları Rus serf ve soylu kitlesinden belirgin bir şekilde farklı kıldı. Rusya'nın dış düşmanlarıyla savaşmanın verdiği ayrıcalıklı pozisyonla Rusya topraklarında yaşayan sıradan insanlara da tahakküm etme gücüne kavuştular.

Ruslar, özerk statü tanıdıkları Kazakları önce Rus hududunun savunucuları, daha sonra da Rus İmparatorluğu'nun topraklarının genişletilmesi için ön muhafızlar olarak kullandılar. Kazaklar Don’dan doğuya doğru yayılarak Rus sömürgeciliğinin öncü kuvvetleri oldular, sınır bölgelerine yerleşerek hudutları koruyan "karakol" görevini üstlendiler.

Güney Rusya'da Don ve Kuban bölgelerinin yanı sıra Sibirya ve Orta Asya'nın Orenburg ve Transbaikalia yerleştirildikleri bölgelerdi.

https://www.quora.com/Are-the-Cossacks-Turkic-or-Slavic

Kazak hattı

Kazakları düzenli ordudan ayıran husus, barış dönemlerinde Kazak ordularının kolayca dağılması ve normal hayatlarına geri dönmeleriydi. Ancak, merkezi yönetimin ilk çağrısında silahlı ve at üzerinde göreve gelmeleri mecburiyeti vardı.

Kazaklar, Rusya'nın Kırım Savaşı, Napolyon Savaşları, çeşitli Rus-Türk Savaşları ve Birinci Dünya Savaşı’nda Rus ordusunun yanında önemli görevler yaptılar.

18. yüzyılın sonlarına gelindiğinde Kazaklar Çarlık idaresine karşı özerkliklerini ve imtiyazlarını iyice yitirdiler. Tüm Kazak erkeklerine 20 yıl boyunca Rus ordusunda hizmet etme mecburiyeti getirildi. Daha önce seçimle belirlenen Kazak lideri Ataman (Hetman) Moskova tarafından atanmaya başladı. Kazak sosyal yapısı ve hiyerarşisi bozuldu. Kazakları kontrol etmek için ayrı bir (Çar’a bağlı olan ve onun emriyle hareket eden) Kazak prikazı düzenlendi.

20’inci yüzyılın başlarında Rusya’da, Donskoy, Kuban, Orenburg, Baykal, Tersky, Sibirya, Ural, Astrakhan, Semirechensky, Amur ve Ussuri olmak üzere 11 paramiliter Kazak topluluğu vardı. Çarlık rejimi Bolşevik faaliyetleri bastırmak için Kazakları yoğun bir şekilde kullandı. Acımasız muameleleri sebebiyle Bolşevikler tarafından “Çar'ın cellatları” olarak nitelendirildiler.

Decossackization (Kazak topluluğunun resmi tasfiyesi)

Don bölgesi Kazakları, 1917 yılında Kerenski'nin güçleri ile Bolşeviklere karşı ittifak ettiler ve savaşmak üzere bir Beyaz Kazak ordusu oluşturdular. Alman kuvvetlerinin 8 Mayıs 1918'de Rostov'u işgal etmesinden sonra, Don vilayetinde Ataman Krasnov başkanlığında, 1918'den 1920'ye kadar süren “Don Kazak Cumhuriyeti” kurdular. 1917-1919 arasında yaşanan şiddetli savaşlardan sonra Beyaz Kazak Ordusu Kızıl Ordu’ya yenilerek dağıldı ve mensuplarının bir kısmı Avrupa’ya kaçtı.

1919'da rejim, proleter iktidara yönelik Kazak tehdidini ortadan kaldırmayı amaçlayan bir politika uyguladı. 1933 yılına kadar devam ettirilen bu politika, Kazak seçkinlerini ortadan kaldırmaya ve “Kazak topluluğunun resmi tasfiyesini" gerçekleştirmeye yöneldi. Tasfiye sürecinde, 1919-1920'de, yaklaşık üç milyonluk Kazak nüfusunun 300.000 ila 500.000’nin toplu infazlarla öldürüldüğü veya sınır dışı edildiği tahmin ediliyor.

Komünist rejim, Bolşeviklere karşı savaşan Kazakları hiçbir zaman ulusal veya etnik bir grup olarak tanımadı ve onları Rus ya da Ukraynalılar olarak tasnif etti.

Sovyet sonrası Moskova’nın Kazak politikası

Son otuz yılda Kremlin, Sovyetler döneminin "Kazaklardan arındırma" politikasından vazgeçerek, Rusya Federasyonu'nda yaşayan sayıları tahmini beş milyonu bulan Kazaklar sisteme ve (gayri resmi olarak) askeri yapıya entegre etmeye yöneldi. Bu politika değişikliğinde, Sovyet sonrası kurulan Rusya Federasyonu’nun geniş coğrafyasında pek çok etnik ve dini yapıyı resmi güçlerle kontrol etmede yetersiz kalınmasının etkisi vardı. Çarlık yönetim mirasını devralan Rusya Federasyonu, o dönemde olduğu gibi Kazakları güvenlik sağlayıcı araç olarak kullanmayı düşündü.

1980'lerin sonlarında Kazak grupları canlanmaya başladı ve Temmuz 1990'da Kazaklar Birliği kuruldu. Kazaklar kendilerini, özellikle Kuzey Kafkasya'da Rusya'nın sınırlarının koruyucuları olarak sundular.

Boris Yeltsin, Kazakları Sovyet döneminde “bastırılmış halklardan” biri olarak tanıyan ve siyasi rehabilitasyonunu öngören 1991 tarihli bir yasayı imzaladı.^{^[i]} Yasaya göre, Kazakları tamamen rehabilite etmek ve tarihsel olarak kurulmuş bir kültürel ve etnik topluluk olarak yeniden canlanması için gerekli koşulları yaratmak hükümetin göreviydi.

Yeni rollerine uygun olarak Kazaklar, 1992'de Moldova'daki Transdinyester ihtilafında Rusya menfaatleri doğrultusunda ayrılıkçı güçlerle savaştılar.

Çarlık döneminde olduğu gibi Kazak örgütlerinin devlet sicili (Registered Cossacks) resmen oluşturuldu, Mart 1993'te Yeltsin, onlara devlet desteği veren bir kararname daha imzaladı. 1994'te Kazak İşleri Başkanlığı’nın kurulmasına karar verildi. Ağustos 1995'te Yeltsin, Rus Ordusu Sınır Muhafızlarında Kazak birimlerinin kurulacağını duyurdu.

Kazak çeteleri 1990'ların sonlarında Kuzey Kafkasya'da kanunsuz bir polis gücü olarak hareket ettiler ve göçü denetlediler.

Vladimir Putin iktidara geldikten sonra Rus devleti, özellikle kayıtlı Kazakların görevlerini genişleterek Kazakları çok daha fazla desteklemeye başladı. Kazaklar, Rus şehirlerinin sokaklarında devriye gezmeye, devletin resmi törenlerine iştirak etmeye ve orman yangınlarıyla mücadele gibi insani yardım projelerine katılmaya başladılar.

Mayıs 2005'te Rusya Devlet Duması, Rus Kazaklarının polis, asker ve sınır muhafız birimlerinde devlet hizmetine alınmasını resmileştiren “Rus Kazaklarının Kamu Hizmeti Yasası”nı onayladı. Askere alınanların manevi ve vatansever eğitimini teşvik etmek ve yedek askerler yetiştirmek, kamu hukuku ve düzenine uyulmasını sağlamak, sivil savunmaya katılmak kayıtlı Kazakların görevleri arasındaydı. Aynı yıl, atlı Kazak birlikleri Rostov Oblastı'ndaki yerel polis güçlerine entegre edildi.

Kazaklar, Moskova tarafından Rusya'nın güneyinde, özellikle Kafkaslarda ve Rusya Federasyonu dışındaki Moldova ve Gürcistan gibi eski Sovyet Cumhuriyetlerinde yaşayan halklara karşı kullanıldılar. Rus Kazakları Güney Osetya'da ayrılıkçıların yanında savaştılar.

Etnik Rusların 1970 yılından bu yana Kuzey Kafkasya’yı terk etmesi karşısında hükümet, bölgeye militarize Kazak milisleri yerleştirerek gidişatı tersine çevirmeye, bunların koruması altında etnik-Rus nüfusu Kuzey Kafkasya'da tutmaya çalışıyor.

2012 yılında, Kazaklara ülkenin sokaklarında devriye gezen polis birimlerine katılmaları için resmi olarak izin verildi.

Temmuz 2014'te, mevcut gönüllü devriyelere kendilerine itaat etmeyen kişilere para cezası verme hakkı veren bir yasa çıkarmasıyla Kazak devriyelerine itaat etmeyen insanları cezalandırma hakkı genişletildi.

Kazaklar, Rusya'nın 2014'te Doğu Ukrayna'yı işgalinde önemli bir rol oynadı ve binlerce Rus ve Ukraynalı Kazak Luhansk ve Donetsk bölgelerinde savaştı.

Don, Kuban, Terek Kazaklarının yaşadığı bölgeler

Kırım Kazakları, 2014 yılında Kırım'ın ilhakında ve Donbas olaylarında ikiye ayrıldı. Bir kısmı Rus yanlısı olarak Donbas'ın Rusya'ya ilhakı için öncülük yaparken bir kısmı Ukrayna tarafında yer alıp ayrılıkçılığa karşı savaşmayı tercih etti. Vatansever Kazak imajını her iki devlette kendi lehine kullanmaya çalıştı.

Sonuç

2020’de yapılan Anayasa değişiklikleri ile Rusya Federasyonu, Rus halkının federasyonun kurucu halkı olduğu ve sadece Rusçanın devlet dili olarak kabul edildiği, Rusya’nın bin yıllık devlet tarihi, Ortodoks inancı, Rus devlet idealleri ve bu tarihin devamlılığının farklı etnik ve dini yapılara mensup bütün federasyona dayatıldığı yeni bir devlet anlayışına geçmiştir. Rusya Federasyonu, federal devlet yapısını terk edip Çarlık Rusya’sı geçmişine yönelmiştir.

Bu değişime uygun olarak, Sovyet döneminde dışlanan Kazak topluluklarla barışılmış ve Çarlık uygulamasına paralel biçimde Kazaklar yeniden güvenlik sağlayıcı rollerine davet edilmiştir.

Moskova’nın Kazakları paramiliter bir güç olarak yeniden konumlandırması ve sisteme monte etme ihtiyacı duyması bir yandan Rusya Federasyonu’nun zayıflığının göstergesi olarak yorumlanırken diğer taraftan resmi devlet güçlerinin yapmaktan çekindiği işleri yaptırmak için Kazakların kullanılacakları iddiasına yol açmıştır.

Verecekleri hizmetlere karşılık, Don Kazakları ve Terek Kazaklarının kendi özerklik ve özyönetim haklarına sahip ayrı bir ulus olarak tanınma talepleri Rusya Federasyonu’nda hali hazır statüyü alt üst etme potansiyeli de taşımaktadır.

Yararlanılan kaynaklar

Britannica Ansiklopedisi Cossack maddesi

https://www.britannica.com/topic/Cossack

Are the Cossacks Turkic or Slavic?

https://www.quora.com/Are-the-Cossacks-Turkic-or-Slavic

Decosackization

https://military-history.fandom.com/wiki/Decossackization

Whose Cossacks Are They Anyway? A Movement Torn by the Ukraine-Russia Divide

https://www.ponarseurasia.org/whose-cossacks-are-they-anyway-a-movement-torn-by-the-ukraine-russia-divide/

Cossacks

https://minorityrights.org/minorities/cossacks/

Russian Cossacks to Join National Guard Units