Çin Dışişleri Bakanı Wang Yi ve Türkiye Ziyareti

Bu yazı 29/07/2023  tarihinde yayınlanmıştır.

*Dr. Gökberk DURMAZ/SDE Uluslarası İlişkiler ve Dış Politika Uzmanı

Çin’in küresel siyaset denklemindeki dönüşümünü bir önceki yazımızda[i] ele almıştık. Türkiye ziyaretinden bir gün önce (25 Temmuz 2023’de) yeniden bu makama atanan Çin Halk Cumhuriyeti’nin Dışişleri Bakanı, Çin Komünist Partisi Merkez Komitesi Siyasi Büro Üyesi (Politbüro) ve Çin Komünist Partisi Merkezi Dış İlişkiler Komisyonu Direktörü Wang Yi 26 Temmuz 2023 tarihinde Türkiye’ye bir ziyaret gerçekleştirdi. Bu ziyaret sırasında önce Dışişleri Bakanı Sn. Dr. Hakan Fidan ile heyetler arası görüşmeler gerçekleştirildi. Müteakiben ise; Sn. Wang Yi, Cumhurbaşkanımız Sn. Recep Tayyip Erdoğan tarafından kabul edildi. Türkiye ziyareti öncesinde Wang Yi’ye ifa ettiği direktörlüğün yanı sıra tevdi edilen icracı dışişleri bakanlığı görevi oldukça önemli bir hamle olarak dünya diplomasi tarihinin arşivinde yerini aldı.

Wang Yi 2013-2022 tarihleri arasında yaklaşık dokuz yıl Çin Dışişleri Bakanlığı makamında bulundu. 2022 yılı aralık ayında ise; görevi Çin’in eski Washington Büyükelçiliği görevini de yapmış Qin Gang’a devrederek Ocak 2023 tarihi itibariyle daha üst seviyede bir görev olan ve Çin Halk Cumhuriyeti’nin dış politikasının belirlendiği Çin Komünist Partisi Merkezi Dış İlişkiler Komisyonu Direktörlüğüne; Ekim 2022 tarihinde ise ÇKP Politbüro üyeliğine getirilmişti.

Qin Gang

Resim: theguardian.com

Qin Gang dosyasına bir parantez açalım. Yaklaşık bir aydır gözlerden uzakta olan Gang hakkında uluslararası kamuoyunda pek çok spekülasyon yer almaktadır. Gang’ın özgeçmişine bakıldığında; Çin Uluslararası İlişkiler Üniversitesi mezuniyetine müteakip girdiği dışişleri bakanlığı Batı Avrupa dairesinde çalıştı. Hariciye kariyerinin ekseriyetini Batı Avrupa ve ABD ile ilişkiler dairelerinde çalışarak geçiren Gang, 2010 yılında İngiltere’de elçi-müsteşar (büyükelçiden sonra ikinci adam) olarak çalıştıktan sonra, 2021 yılına kadar Bakanlıkta sırasıyla genel müdür ve bakan yardımcılığı görevlerini ifa etti. 27 Temmuz 2021 tarihinde ise Gang, Batı Avrupa dairesindeki kariyerini “zirveye” çıkararak, Çin Halk Cumhuriyeti’nin Washington büyükelçiliği görevine getirildi. 2023 Ocak ayında ise dışişleri bakanı olarak atanan Gang’ın bakan olarak görev süresi kısa sürdü ve 13-14 Temmuz 2023 tarihinde yapılan ASEAN Dışişleri Bakanları Zirvesine ani gelişen “sağlık sorunları” sebebiyle katılamayacağı belirtilen Gang’ın yerine Wang Yi’nin katılımı açıklandı. Gang, sonrasında gerçekleşen ABD Hazine Bakanı Janet Yellen ve Henry Kissinger ziyaretlerine de katıl(a)madı.

25 Temmuz 2023 tarihinde Devlet Başkanı Xi Jinping’in imzaladığı kararname ile resmen görevden alınan Çin tarihinin en kısa dışişleri bakanı Gang’ın yerine, Çin Komünist Partisi Merkezi Dış İlişkiler Komisyonu Direktörü Wang Yi bu görevi de uhdesinde kalmak suretiyle atandı. Peki Wang Yi’yi, Gang’dan ayıran temel özellik neydi?

  Wang Yi

 Resim: cgtn.com

İki bakan arasındaki en temel fark: Wang Yi’nin diplomatlık kariyerinde Batı Avrupa ve ABD yerine; Asya başta olmak üzere Avrupa/ABD dışı coğrafyalara odaklanmasıdır.

Wang Yi, üniversite yıllarında Asya ve Afrika Dilleri Bölümünde; Japon dili ve kültürü ile ilgilenmiştir. Üniversite yıllarında edindiği akıcı Japonca dil bilgisi ilerleyen süreçte, Wang Yi’nin; Çin’in en stratejik büyükelçiliklerinden biri olan Tokyo büyükelçiliği görevine getirilmesinde de etken olacaktır.

Gang’ın aksine, Wang Yi Bakanlığın Asya departmanında uzun yıllar hizmet etmiştir. Japonya’daki ilk diplomatik görevine 1989 yılında beş yıl süre ile giden Wang Yi, müteakiben Bakanlığın Asya departmanında başkan yardımcısı olmuştur. ABD’nin saygın üniversitelerinden Georgetown Üniversitesinde akademik çalışmalar da yapan Yi, doktorasını da Çin Uluslararası İlişkiler Üniversitesinde tamamlamıştır. Bütün bu Asya odaklı akademik ve diplomatik çalışmalar Yi’yi 2001 yılında Asya’dan sorumlu dışişleri bakan yardımcılığına getirecektir. Çin tarihinin en genç dışişleri bakan yardımcısı ünvanı da kendisindedir.

Bütün bu kariyeri kendisine 2004 yılında Çin’in en önemli büyükelçiliklerinden biri olan Tokyo büyükelçiliğinin kapılarını açmıştır. 2008 yılında ise Wang Yi Çin devleti açısından son derece önemli bir mesele olan Tayvan’la İlişkiler Ofisi Direktörlüğüne getirilecektir.

2013 yılına gelindiğinde ise artık Wang Yi kariyerindeki zirvelerden birine tırmanacak, Çin dışişleri bakanı olarak atanacak ve 2022 sonuna kadar, dokuz yıl boyunca bu makamını koruyacaktır. Bakanlığı süresinde pro-aktif bir yaklaşım sergileyen Yi, Asya içi dengeler konusunda oldukça ihtimamlıdır. Örneğin, 2018 yılında (dokuz yıl aradan sonra) resmi ziyarette bulunan ilk Japon dışişleri bakanı Taro Kano’yu konuk etmiş; ikili ilişkilerin geleceğini görüşmüştür. 2020 yılındaki Hong Kong olayları; Kovid-19 pandemisi; Rusya-Ukrayna Savaşı ve Çin’e karşı NATO’nun aksiyoner tavır benimseyen Batıyla ilişkilerin gerginleşmesi de Wang Yi’nin bakanlığına süresinde gerçekleşmiştir.

Sonuç olarak Çin, dünya diplomasi tarihindeki yaygın inanış olan “Batıyla ilişkileri iyi tutma” odaklı dış politikadan keskin bir dönüşle vazgeçerek; pro-aktif ve Asya eksenli (ama Avrupa/ABD dışı bütün coğrafyaları öncelikleyen) bir dış politikaya geçtiğini değerlendirmekteyim. Her iki bakan arasındaki esas farklılıkta kanaatimce budur. Aksi halde Çin tarihinde ilk kez yaşanan bir dışişleri bakanının ikince kez aynı göreve getirilmesi gibi teamüllerin dışında bir hamleyi kadim geleneklere sahip Çin için düşünmek güç olacaktır.

 Wang Yi 24 kişiden oluşan Polibüro’nun üyesidir.

Resim: aljazeera.com

Öyle ki, Wang Yi, Ekim 2022 tarihinde Çin yönetim sisteminin en üst organlarından olan Politbüro üyeliğine; ÇKP Merkezi Dış İlişkiler Komisyonu Direktörlüğünü de uhdesinde bulundurarak devam etmektedir. Kısacası, Wang Yi ve düşüncesi mevcut durumda hem Çin devletinin genel siyasetinin; hem dış politikasının belirlenmesi ile bu politikaların icrasında etkin ve yetkin bir konumdadır.

Türkiye Ziyareti

Resim: yenisafak.com.tr

Çin kaynaklarına[i] göre, Wang Yi’nin Türkiye ziyareti sırasında;

-Çin ve Türkiye’nin “küresel etkiye sahip ülkeler” olduğu,-Sınırlı ikili ilişkiler yerine farklı ülkelerdeki iş birlikleri ile çoklu bir yapıya evrildiği,

-Mevcut durumda, Çin’in kalkınmasının küresel emperyalist bir tehdit olmadığı,

-Türkiye’nin “Orta Koridor Projesi” ile Çin’in “Bir Kuşak Bir Yol Projesinin” birbirine entegre edileceği,

-Bu vesile ile Çin’den gelecek yatırımların yanı sıra, karşılıklı ticaret ve turizm hacimlerinin de arttırılacağı,

-Türkiye’nin, NATO’nun Asya-Pasifik bölgesindeki ilerlemesini desteklemediği,

-Ukrayna Savaşı gibi uluslararası krizlerde Çin ile aktif ilişkilerin ve koordinasyonun devam edeceği,

-İki tarafın ortak çıkarlarının fazlalığı, aralarında temel bir çıkar çatışmasının bulunmadığı,

-Karşılıklı güven ekseninde ikili ilişkilerde stratejik iş birliklerinin devam edeceği yönünde uzlaşı sağlanmıştır.

Bütün bu bilgilerin ışığında, önceki yazılarımızda[ii][iii] da, bahsettiğimiz üzere Çin-Türkiye ilişkileri an itibariyle oldukça stratejik bir noktaya gelmiştir. İkili ilişkiler, ortak hedeflerin gerçekleşmesi ile insanlığın başındaki ortak problemlerin bertaraf edilmesi için de önümüzdeki günlerde çok daha önemli bir ivme kazanacaktır.

Dipnotlar

[i] https://twitter.com/ChinaEmbTurkiye/status/1684556858978185216

[ii] https://www.sde.org.tr/gokberk-durmaz/genel/cin-nereye-kose-yazisi-33550

[iii] https://www.sde.org.tr/gokberk-durmaz/genel/cin-suudi-arabistan-ve-yeni-dunya-duzeni-kose-yazisi-29349

[i] https://www.sde.org.tr/gokberk-durmaz/genel/cin-nereye-kose-yazisi-33550