Suriyeli Göçmenlerin Onurlu Dönüşü, Uluslararası Toplumun Rolü

Bu yazı 25.04.2022 tarihinde yazılmıştır.

*Osman ATALAY / Araştırmacı

“Göçü, bu sorunu ortadan kaldırmak için yasal, düzenli bir süreç haline getirmeliyiz, daha fazla cezalandırmamalıyız“ Jose Serrano (Eski ABD Temsilciler Meclisi üyesi)

Suriye nüfusunun yaklaşık % 60’ı mülteci konumunda, siyasi çözümsüzlük nedeniyle halk ağır mağduriyetler yaşamaya devam etmektedir.

Yaşanan iç savaş nedeniyle yaklaşık 7 milyon Suriyeli ülke içinde yer değiştirirken, en az 6,6 milyon Suriyeli de başka ülkelere göç etmek zorunda kalmıştır.

Bu durumun psikososyal etkileri aileleri dağıtmış, neredeyse bütün siviller bu koşullardan bir şekilde etkilenmiştir.

Türkiye’de 11 yılını dolduran Suriyeli sığınmacılara karşı toplumun bir kesiminin sağduyu ve hoş görüsünü kaybetmek üzere olduğunu görüyoruz.

Savaşın ilk yıllarında tolere edilen Suriyeli sığınmacılar, artık ülkelerine geri gönderilmesi gereken zamanı dolmuş bir göçmen topluluğu olarak görülüyor.

Suriyeli göçmenlerin geri dönüşü her seçim arifesinde muhalefetin iktidara karşı kullandığı en belirgin siyasal bir argüman haline geldi.

Ekonomik kriz, işsizlik sorunu, elektrik-doğalgaz faturası ve market fiyatlarının yanında Suriyeli göçmen kavramının altı çizilmektedir.

Suriyeliler Sorunu 

Maalesef muhalefet tarafından iktidara karşı her seçim arifesinde gündeme taşınması tehlikeli bir şekilde toplumsal alanda kutuplaşmayı ve barışı tehdit eder hale geliyor.

Yeni bir seçimin arifesinde bir kez daha Türkiye de Suriyelilerin geri gönderilmesini konuşuyoruz.

Bu sorun Batı ve Türkiye için yorucu bir problem haline gelmiştir. Sorunun en gerçekçi çözümü, BM ve Uluslararası insan hakları örgütlerinin gözetiminde güvenliği garanti altına alınacak şehirlerin oluşturulması ile sağlanabilir.

Yaklaşık son 8 senedir sığınmacı Suriyeliler, muhalif siyasi partilerin yöneticileri ve tabanı tarafından artık istenmeyen yabancı bir topluluk olarak görülmektedir.

Türkiye’de bulunan 4 -5 milyon Suriyelinin vatandaşlık sorunu ayrı bir tartışma konusudur.

Resmî açıklamalara göre; 2021 sonu itibarıyla geçici statü ile Türkiye'ye gelenlere verilen vatandaşlık sayısı 192 bindir. Bunların çoğu Suriyeli iş insanları, zanaatkârlar, öğretim üyeleri, doktor ve mühendislerden oluşmaktadır.

Son 5 yıldır özellikle Afrika, Afganistan, Pakistan, Irak, Libya, Mısır, Yemen, Orta Asya, Ukrayna ve Rusya üzerinden gelen sayıları yüzbinler ile ifade edilen ciddi bir yabancı göç dalgası ile karşı karşıya olduğumuz bir gerçek.

Yabancı karşıtlığı doğal olarak en fazla nüfusa sahip Suriyeliler üzerinden gündeme gelmektedir.

Onurlu ve Gönüllü Bir Geri Dönüş Planı

Geçtiğimiz hafta Sayın Cumhurbaşkanı Erdoğan “onurlu ve gönüllü bir geri dönüş planı”ndan ve onların güvenli bölgelere gönderilmesi için çalışmalar yapıldığından bahsetti.

MHP genel başkanı Bahçeli ise; 

“Düzensiz göç adı konmamış bir istiladır. Yakalananlar derhal ülkelerine gönderilmelidir. Suriyeli sığınmacıların ülkelerinden kopuşlarını sağlayan ağır şartlar ortadan kalkar kalkmaz ülkelerine gönderilmeleri şaşmaz talebimizdir. Misafirliğin süresi sınırlıdır. Demografik istikbalimizi düşünmek zorundayız. Suriyeli sığınmacıları bahane eden görevli provokatörler devrededir. Oyun sinsidir, oyun tehlikelidir.

Türkiye'de geçici koruma statüsünde bulunuyorken asayişi kim bozuyorsa gözünün yaşına bakılmadan sınır dışı edilmelidir.”

sözleri ile, ilk kez Cumhur İttifakı Suriyeli göçmen sorunu ile ilgili net bir geri dönüş planı açıklamasında bulunmuş oldu.

Şimdi en çok merak edilen konu bu geri dönüşün nasıl bir politika çerçevesinde gerçekleşeceğidir.

“iç savaş ve çatışmanın taraflarından hangisinin kontrolünde olduğuna bakılmaksızın Suriye şu anda ülkede yaşayan ve geri gönderilecek tüm insanlar için hayati tehlike arz eden ve can güvenliği açısından ciddi riskler barındıran bir ülke konumundadır.

Dolayısıyla mülteci olarak Avrupa ülkelerinde yaşayan Suriye vatandaşlarının Esed hükümeti kontrolünde bulunan ve güvenli olduğu iddia edilen Şam ve diğer şehirlere gönderilmeleri, gönderen ülkelere hem 1951 tarihli Mültecilerin Hukuki statüsüne dair Cenevre Sözleşmesi kapsamında hem de Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi kapsamında sorumluluk yükleyecektir.

Bugüne kadar 490 binin üzerindeki Suriyeli güvenli hale getirilen sınır bölgelerine geri döndüler, bundan sonra da ilk sırada ekonomik durumu iyi olmayan insanlar mecbur olarak dönmeye devam edecekler. 

Suriye sınır bölgesinde 1,5 milyon insan hala çadırlarda yaşamını sürdürürken son 4 yıl yapımına hız verilen briket evlerde yaşamını sürdüren 2 milyon insanın barınma ve gıda ihtiyaçlarının hala sivil toplum tarafından karşılanıyor olması ayrı bir sorun.

Geri dönüşün cazip hale getirilmesi için sınır bölgelerinde prefabrik dışındaki şehirlerin güvenlikli alana dönüşümü için uluslararası mekanizmaların harekete geçirilmesi gerekiyor.

Bölge insanının günlük yaşamını sürdürecek tarım, hayvancılık ve ticaret ortamının desteklenmesi çok önem taşıyor.

Devletin geri dönüş programı çerçevesinde Suriye sınır bölgesinde sivil toplum kuruluşlarımızın da katkıları ile gerçekleştirilen briket evler sadece barınma projesi olarak yeterli görülmüyor. Sadece dar alandaki sınır bölgesinin yüzbinlerle göçmenin barınmasına elverişli olmadığı biliniyor.

Geri Dönüşün Alt Yapısının Ciddi Maliyetleri Olacaktır

Suriyeli göçmenlerin geri gönderilmesi konusunu öteden beri savunan CHP’nin soruna gerçekçi bir katkı sunması gerekiyor.

Şam rejiminin Suriye halkına karşı sorumlu olduğu güvenlik ve insan hakları sorununun garantörlüğünü kim ve nasıl sağlayacaktır.

Suriyeli göçmenlerin maddi-manevi işgal, gasp ve tahrip edilmiş varlıklarının iadesi için küresel hukuk mücadelesinin Şam hükümetine karşı verilmesi gerekiyor.

Halep, Hama, Humus, Şam da güvenlik endişesi ile evini toprağını terk etmiş milyonları bu şehirlere nasıl geri göndereceğiz. Burada uluslararası yaptırımın Şam rejimi üzerindeki rolü baskısı olmadan geri dönüş çok zor olacaktır.

Sayın Cumhurbaşkanının onurlu geri dönüş ilkesinin yürürlüğe girmesi için Uluslararası mekanizmalarca Şam-Beşar yönetiminin üstleneceği rolün belirlenmesi gerekiyor.

Suriyeli göçmenler sorunu sadece Türkiye’nin değil Avrupa, Lübnan, Ürdün, Mısır, Irak, Libya ülkelerinin de kronikleşmiş bir sorunudur.

Bu konuda Danimarka ve Almanya Suriyeli mültecileri geri gönderme kararı, Suriye topraklarının terörizm faaliyetlerinden arındırıldığı ve artık güvenli olduğu tezi üzerine gerçekleştirilmiştir.

Türkiye’nin Göçmen Sorunu İle Mücadelesi Sadece Suriyeliler İle Sınırlı Değil

Türkiye'ye girmek isteyen yaklaşık 2,5 milyon kaçak göçmen engellenmiş. Türkiye'de mükerrerler hariç 1 milyon 100 bini aşkın kaçak göçmen yakalanmış. 330 bine yakın kaçak göçmen buradaki geri gönderme merkezlerinde uluslararası anlaşmalar ve kurallar çerçevesinde ülkelerine geri gönderilmiş. Yaklaşık 700 bine yakın kaçak göçmen ise son 5 yılda Türkiye'den Avrupa'ya geçmeyi başarmış.

Sığınmacı, göçmen ve mülteci politikalarımızda yetersizlik ve hukuki alanda birikmiş, çözüm bekleyen sorunlarımızın varlığını inkâr edemeyiz.

Fakat bu sorunun siyasal cephede toplumun, sokağın öfke ve duygusallığına indirgenmesi kontrol dışı önü alınamaz trajedilere sebep olabilir.

Suriye’nin tamamı dikkate alındığında, ülkedeki mevcut siyasi, sosyal ve ekonomik koşulların onurlu bir yaşam için uygun olmadığı görülmektedir.

Türkiye’nin kontrolündeki bölgeler dışında kalan Suriye şehirlerinde can güvenliği halen yoktur. Mevcut durum savaştan canını kurtarmaya çalışan siviller açısından bu bölgelerin tehlikeli statüsünü değiştirmemiştir.

Türkiye’nin göçmenler ile ilgili sorunlarına, tüm bakanlıkların çatısı altında ortak bir eğitim, kültür, ekonomi, ticaret, sanat politikaları çerçevesinde hızlandırılmış uyum ve entegrasyon politikalarına ihtiyacı var.

Sayın Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın onurlu ve gönüllü geri dönüş fikrinin hayata geçirilmesi kısa orta vadeli bir gereklilik haline geldiğini görmek gerekiyor.

Suriye göçmenleri sadece Türkiye değil tüm batı ve bölge ülkeleri için artık çözülmesi acil bir durum olarak görülmeye başlandı.

Rusya’nın Ukrayna’daki askeri başarısızlığı kısa sürede toparlanacak gibi görülmüyor.

Rusya’nın Suriye rejimini ayakta tutan dinamikleri ciddi bir zafiyet sürecine girebilir,

Hafta sonu Türkiye’nin "Rusya'nın askeri uçaklarına, hatta sivil Suriye'ye giden uçaklarına hava sahasını kapatması” yeni bir sürecin işaretleridir.

NATO, AB ve ABD’nin Rusya üzerindeki uygulamaya koyduğu yaptırımların Suriye de yansımaları da olacak gibi görünüyor.

Suriyeli göçmenlerin ülkelerine gönüllü dönüşü ne zaman mümkün olacak sorusu önümüzdeki günler daha çok konuşulacak gibi.

Bu dönüşün Şam rejiminin karşılaşacağı uluslararası baskılar çerçevesinde gerçekleşme ihtimalinin yüksek olduğu yeni bir sürece evrilmeye başladığını görebiliriz.

Son söz olarak MHP genel Başkanı sayın Devlet Bahçeli’nin “Suriyeli sığınmacıları bahane eden görevli provokatörler devrededir. Oyun sinsidir, oyun tehlikelidir.” sözünün altını çizmek gerekiyor.