Taliban, Temel İnsan Hakları Konusunda Bekleneni Vermedi Afganistan’da Kadın Haklarını “Askıya Almaya” Devam Ediyor

 Bu yazı 03/02/2023 tarihinde yayınlanmıştır.

 *Sayed Sulaiman NABİL / Araştırmacı

Taliban’ın, 2021 yılı ağustos ayında ikinci kez iktidara gelmesinden sonra Afgan halkında iki duygu birden yaşandı: birincisi, işgalden kurtulma sevinci ikincisi ise “Acaba Taliban, yeniden 90’lı yılların etnik-dinî katı baskıcı uygulamalarına geri dönecek mi?” sorusunun getirdiği endişe.

Taliban iktidara gelir gelmez Hibetullah Ahundzade’nin fetvasıyla yayınladığı genel af ilanı da ilk başlarda bu endişeleri gidermeye yetmedi. Bu süreçte pek çok üst düzey bürokrat yurt dışına kaçarken ülkede kalanlar ise bir süre adreslerinden farklı yerlerde yaşamak zorunda kaldı.

İstisnalar hariç Taliban’ın genel af konusundaki kararlı tutumunu sürdürmesi ve güvenlik açısından ülkeyi daha yaşanabilir hâle getirmesi sonrasında Afganistan’da hayat normale dönmeye başladı.

Ancak kadın hakları hariç.

***

Taliban’ın gelişiyle birlikte birkaç aylık aranın ardından erkek öğrenciler eğitime devam ederken kız çocukları için aynı durum söz konusu olmadı. Kız çocuklarının 6. sınıf sonrasında okula gitmeleri ve okulu bitirmiş üniversiteye giriş sınavına katılan kız çocukların bazı bölümleri seçmeleri engellendi. Kadın ve erkeklerin aynı günlerde üniversiteye gitmeleri yasaklandı. Kabil Üniversitesi gibi az sayıdaki devlet üniversiteleri ise söz konusu yasağı, erkek ve kadınların farklı günlerde okula gitmeleri şartı üzerinden sınırlı da olsa aşma cihetine gitmiş olsa da geçtiğimiz ay içerisinde kadınların üniversitelere gitmeleri ve çalışmaları tamamen yasaklandı.

Bu dönemde eğitim alanındaki kısıtlamaların yanı sıra birtakım çelişkili durumlar da ortaya çıktı. 2022 Kasım ayında açıklanan üniversite giriş sınavı sonuçlarına bakıldığında, Taliban öncesinde ilk on sıralamaya girebilen kız çocuklarının, bu yıl ilk 10 sıralamaya giremedikleri gözlendi. Şehir bazında ise başarı oranı açısından geçmiş yıllarda ilk ona giremeyen Taliban’ın ortaya çıktığı şehir Kandahar, bu yıl ülke genelinde birinci oldu. UNICEF’in kasım ayında yayınladığı raporda Afganistan’ın eğitim sistemini çökme riski yüksek ülkeler listesinde yer vermesi de bu çelişkilerin birer göstergesi oldu.

***

Taliban’ın eğitim alanında kadınlara yönelik kısıtlayıcı tutumu ve çelişkili tavrı, Kadın Bakanlığının kapatılmasının yanı sıra İnsan Hakları Komisyonu ve Medya İhlali Komisyonundaki kadın kürsüsünün ilgasıyla devam etti.

Çıkarılan bir yasa ile kadınların parklara ve eğlence yerlerine gitmeleri yasaklandı. Emr-i bi’l-MarufBakanlığı Sözcüsü Muhacir, örtünme ve mahremiyet üzerinden kadını sosyal hayattan tecrit edeceği endişelerine yol açan yasayı, kadın ve erkeğin haklarını korumak amaçlı bir önlem olarak nitelendirdi.

Öte yandan Taliban Hükümeti, televizyonlardaki pek çok eğlence programı ve dizilerini yayından kaldırırken resmî televizyon kanallarında ise kadınların yüzü açık bir şekilde ekrana çıkmalarını defacto olarak yasakladı.

Ayrıca kadınların şehirler arasında yolculuklarına mahremi ile yolculuk yapma şartı getirdi, pek çok devlet memuru kadının görevine de son verdi.

***

Taliban’ın kadın hakları konusundaki karnesini yakından takip ettiği bilinen Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, konuyla ilgili Almanya tarafından Genel Kurulun kasım ayı toplantısında sunduğu “Taliban’ın başta Afgan kadın ve kızlar olmak üzere insan haklarını ihlal ettiği, temsili hükümet kuramadığı ve ülkeyi ekonomik, insani, sosyal koşullar açısından çok kötü bir duruma soktuğuna” dair karar tasarısını 116 ülkenin oyuyla kabul etti.

Karara çekimser kalan Çin BM Daimi Temsilcisi Zhang Jun, konuyla ilgili Taliban Yönetimine siyasi abluka ve tecrit uygulamanın sorunu çözmeyeceği ve Afgan halkının acısını ve ıstırabını artırmaktan başka bir işe yaramayacağıuyarısında bulundu. Rusya Federasyonu temsilcisi Vasiliy Nebenzya ise Batılıların insan hakları ihlalleri konusunu sanki yalnızca Taliban yetkilileri işlemiş gibi gösterme çabalarını ikiyüzlü bir çaba şeklinde niteleyerek Batı’nın Afganistan’da işlediği suçlara dikkat çekti. İran’ın BM Daimi Temsilcisi Emir Seyid İrvani de Afganistan’daki mevcut kötü koşulların yabancı güçlerin askeri müdahalelerinin bir sonucu olduğu tespitinde bulundu.

***

Batı’nın başı çektiği uluslararası arena, Afganistan ile ilgili endişeli bir izleme sürece takip ederken İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT)ise Afganistan’ın dünyada sorunlar yerine barındırdığı kültürel miras ile gündeme gelmesi için çalışmalara start verdi. Bu çerçevede İİT Afganistan Özel Temsilcisi Tarık Bakhit ve İİT Siyasi İşlerden Sorumlu Yardımcısı Yusuf b. Muhammed el-Dubai’nin kasım ayında Afganistan’a gerçekleştirdiği ziyarette 2024 yılında Kabil’in İslam Dünyası Kültür Başkenti seçme konusu ziyaretin önemli gündem maddelerinden biri oldu.

Netice itibarı ile El-Kaide Lideri Zevahiri’nin ABD tarafından İHA ile öldürülmesi, IŞİD/DAEŞ’in özellikle Hazaralar’a yönelik saldırıları, muhaliflerin bulunduğu Pençşir bölgesinde sükunetin istenen düzeyde sağlanamaması gibi durumlar, ülke genelindeki güvenlik durumuna gölge düşürse de genel anlamda Taliban’ın güvenlik konusunda ülke genelinde “göreceli” bir başarı sağladığı anlaşılıyor. Ancak Taliban’ın temel insan hak ve özgürlükleri konusunda ise kısıtlama, bilhassa kadın haklarını askıya alma yönünde bir tutum sergilediği görülüyor. Bu çelişkili durumu, Afgan halkının nasıl karşıladığını ise halk arasında yaygın olan “Taliban’ın heybeti var, muhabbeti yok.” veciz ifadesi özetliyor.